“Hökumət pensiyanın yüksək olmasının, vətəndaşların xoşbəxt qalmasının əleyhinə deyil, amma...”
İyul ayından etibarən qadınların pensiya yaşı daha 6 ay artaraq 64 yaşa çatıb. Sözügedən dəyişiklik 2017-ci ildə kişi və qadınların pensiya yaşının 65 yaşa qədər artırılmasını nəzərdə tutan “Əmək pensiyaları haqqında” qanunla edilib.
Bir qayda olaraq, pensiya yaşının artırılması ilə bağlı hər yeni bildiriş cəmiyyətdə qarışıq reaksiya doğurur. Lakin pensiya yaşının artırılması ilə bağlı qərar bu gün deyil, 7 il əvvəl “Əmək pensiyaları haqqında” qanuna edilən dəyişikliklər çərçivəsində verilib. Bu sənədə əsasən, 2024-cü il iyulun 1-dən 2025-ci il iyunun 30-dək kişilər üçün pensiya yaşı dəyişməyəcək, qadınlar üçün isə altı ay artaraq 64 yaşa çatdırılacaq. Və sonra bu proses 2027-ci ilin iyul ayına qədər - qadınların pensiya alma yaşı qanunla müəyyən edilmiş həddə çatana qədər davam edəcək.
Buna əlavə etməliyik ki, əgər vətəndaşın fərdi hesabının sığorta hissəsindəki pensiya kapitalı ona müəyyən edilmiş minimumdan aşağı olmayan (indi 280 manatdır) pensiya təyin etməyə imkan verirsə, o zaman vətəndaş sığorta hissəsindən asılı olmayaraq, yaşa görə əmək pensiyası hüququ alır. Əks halda, əmək pensiyası üçün 2017-ci il iyulun 1-dək yaşa görə əmək pensiyası təyin edilmiş şəxslər istisna olmaqla, 25 il iş stajı tələb olunacaq.
Bir sözlə, indiki artım yeddi il əvvəl yenilənmiş pensiya qanunvericiliyinə uyğun olaraq həyata keçirilən tədbirlərin davamıdır. Etiraf etmək lazımdır ki, sonrakı illərdə qadınların pensiya yaşının aşağı salınması ilə bağlı təkliflər dəfələrlə səslənib. Bu təşəbbüsün tərəfdarları öz arqumentlərini müxtəlif cür əsaslandırırlar, amma bir şey aydındır – hökumət pensiya yaşını yenidən aşağı salmaq üçün qaldırmayıb.
İqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov AYNA-ya şərhində xatırladıb ki, respublikada qadınların pensiya yaşı 65 yaşa çatana qədər daha üç il artırılacaq: “Kişi və qadın üçün bərabər yaş meyarları qoyulması düzgün deyil. İndi bu məsələ bir çox mübahisələrə səbəb olur. Doğrudan da, hər iki cins üçün pensiya yaşının bərabərləşdirilməsi nə dərəcədə məntiqli və düzgündür? Hesab edirəm ki, qadınların bu məsələdə üstünlükləri olmalıdır, çünki onlar hər şeydən əlavə gündəlik həyatla məşğul olur, ev işləri görür, uşaq dünyaya gətirir, böyüdürlər. Ona görə də qadın kişidən ən azı üç il tez pensiyaya çıxmalıdır. Bütün bunları xarici təcrübə də təsdiqləyir. Məsələn, bir sıra ölkələrdə qadınlar pensiyanı beş il əvvəl alırlar. Ona görə də sual yaranır ki, niyə bizdə belə seçmə yanaşma yoxdur və zərif cinsin nümayəndələri üçün yaş həddi kişidən sonra 65 yaşa qaldırılır?”.
“Bunun səbəbləri və məqsədləri, əslində, göz qabağındadır. Fakt budur ki, indiki sığorta sistemi 65 yaşından əvvəl pensiyaya çıxmaq üçün nəzərdə tutulmayıb. Axı hər şey maliyyə imkanlarından asılıdır: sosial sığorta, ödənilən sosial ayırmalar, pensiya üçün müəyyən edilmiş iş stajı və s. Bütün bu məqamlar elə təşkil edilməlidir ki, vətəndaş normal pensiya alsın, Dövlət Sosial Müdafiə Fondu maliyyə cəhətdən dövlət büdcəsindən asılı olmasın. Hazırkı yaş həddi bu cür nüansların çoxunu nəzərə alır. Lakin son illər sosial sığorta haqlarının toplanmasının artması hesabına Dövlət Sosial Sığorta Fondunun dövlət büdcəsindən asılılığı xeyli azalıb”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Onun sözlərinə görə, 2019-cu ildə sosial sığorta haqlarının hesablanması və ödənilməsinə nəzarətin vergi xidmətinə verilməsindən sonra bu sahədə bir sıra mühüm dəyişikliklər edilib: “Və nəticələr özünü çox gözlətmədi. İndi biz iş yerlərinin leqallaşdırılması prosesində nəzərəçarpacaq sürətlənmənin və ixtisaslaşdırılmış fonda sosial ayırmaların yığılmasının artmasının şahidi oluruq. Bundan əlavə, yığımların artmasına Vergi Məcəlləsinə məcburi sosial sığorta üzrə ayırmaların faizinin artırılmasını nəzərdə tutan dəyişikliklər də təsir edib. Nəhayət, vergilərin restrukturizasiyası və iqtisadiyyatın ağardılması fonunda məşğulluq bazarı tədricən kölgədən çıxır, əmək müqavilələri bağlanır”.
“Bütün bunlar birlikdə Dövlət Sosial Sığorta Fonduna daxilolmaların artmasına şərait yaradır və Dövlət Sosial Sığorta Fondunun büdcə transfertlərindən asılılığını azaldır. Məsələn, bu il Fondun gəlir və xərcləri üzrə proqnoz 6919,9 milyon manatdan 6949,9 milyon manata, məcburi dövlət sosial sığorta haqları üzrə proqnoz isə 5288,1 milyon manatdan 5478,1 milyon manata yüksəlib. Eyni zamanda, Fonda ayrılan büdcə transfertləri 1,392 milyon manatdan 1,232 milyon manata qədər azalıb. Belə bir vəziyyətdə qadınların pensiya yaşını hətta 60 yaşa endirmək tezliklə mümkün olacaq. Amma bunun üçün Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun imkanlarını genişləndirməliyik, qeyri-dövlət pensiya fondlarına ehtiyacımız olacaq və sair”, - deyə Heydərov vurğulayıb.
Ekspertin fikrincə, cəmiyyətimizdə pensiya məsələlərinə münasibət səthi xarakter daşıyır: “Siz başa düşməlisiniz ki, heç bir hökumət pensiyanın yüksək olmasının, vətəndaşların xoşbəxt qalmasının əleyhinə deyil. Amma bunun üçün müvafiq şərait lazımdır, ən əsası isə böyük sosial sığorta haqlarının ödənilməsi üçün yüksək maaşlar lazımdır. Axı bütün sosial dəstəyi dövlət pulu ilə təmin etmək mümkün deyil. Ona görə də pensiya yaşı və digər bu kimi məqamlar ümumi imkanlar və bir çox səbəb-nəticə halları ilə müəyyən edilir”.