Dünya nəfəs dərmədən və həm də etinasızcasına böyük fəlakətin baş verib-verməyəcəyini gözləyir...
Ukraynanın hüquq-mühafizə orqanları və xilasediciləri Rusiyanın ələ keçirdiyi Zaporojye Atom Elektrik Stansiyasında (AES) baş verə biləcək terror aktının nəticələrini aradan qaldırmağa hazırlaşır. Bu barədə Ukrayna daxili işlər naziri İqor Klimenko danışıb: “Yaxın günlərdə yolların bağlanması və müvafiq olaraq sanitar nəzarət məntəqələrinin dəyişdirilməsi ilə müvafiq təlimlər keçirəcəyik, burada radiasiyanı yoxlayacağıq. Biz bir daha bütün xidmətləri qruplaşdırmaq istəyirik ki, istənilən çağırışlara aydın şəkildə cavab verə bilək”.
Onun sözlərinə görə, radiasiyaya məruz qalan əraziləri tərk etmək istəyən vətəndaşlar nəqliyyatla təmin olunacaqlar: “Bu ərazi altında biz AES ətrafında 50 kilometr radius zonasını nəzərdə tuturuq. Həm sağ, həm də sol sahilləri götürsək, bu, təxminən yarım milyon insan deməkdir”.
Nazir mümkün terror aktından sonra havada olacaq radioaktiv fonun təxminən bir gün davam edəcəyini deyib: “Yəni biz gün ərzində radioaktiv fonu 80% azaldacağıq. Həmin vaxt radiasiyaya məruz qalmış ərazidə olan insanlara evdə qapalı olmağı, ventilyasiyanı bağlamağı, kondisionerləri söndürməyi və evlərin bütün boşluqlarını nəmlənmiş parça və ya lentlə möhürləməyi tövsiyə ediriəm. Bilməli olduğunuz hər şey budur. Əlbəttə ki, ətrafdakı vəziyyət və birlikdə görəcəyimiz təhlükəsizlik tədbirləri haqqında əhalini daim məlumatlandıracağımız mediaya baxın”.
Bugünlərdə Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski Rusiyanın Zaporojye AES-də terror aktı törətməyi planlaşdırdığını bildirib: “Kəşfiyyatımıza məlumat daxil olub ki, Rusiya Zaporojye AES-də radiasiyanın yayılması ilə terror aktı ssenarisini nəzərdən keçirir. Bunun üçün artıq hər şeyi hazırlayıblar”.
Dövlət başçısı videomüraciətində qeyd edib ki, radiasiya “dövlət sərhədlərini tanımır” və onun kimə dəyməsi “yalnız küləyin istiqaməti ilə müəyyən edilir”.
Xatırladaq ki, rus qoşunları ötən ilin martında Zaporojye AES-i ələ keçirmişdi. İlhaqdan sonra Rusiya Prezidenti Vladimir Putin stansiyanı “Rosenergoatom”-un nəzarətinə vermişdi.
Kaxovskaya su elektrik stansiyası (SES) ilə baş verənlərdən sonra Zaporijye AES ilə bağlı qorxular olduqca ağlabatan görünür. Dünyanın aparıcı dövlətləri bundan xəbərsiz qala bilməz və təbii ki, onlar anlayırlar ki, belə partlayış nəticəsində radiasiyanın yayılmasının nəticələri küləyin gücündən və istiqamətindən asılı olaraq istənilən ərazi üçün təhlükəli ola bilər. Bu isə Rusiyaya da, Avropaya da, Qafqaza da təsir edə bilər.
Ola bilərmi ki, dünya gücləri Kremlə elə bir seçim versinlər ki, belə bir ssenarini işə salmaq barədə düşünməyə cəsarət etməsin? Onların Rusiya elitasına düzgün təsir göstərmək üçün hər hansısa effektiv alətləri varmı?
Mövzunu AYNA-ya tanınmış əcnəbi ekspertlər şərh ediblər.
Avropa Şurası Parlament Assambleyasının (AŞPA) keçmiş vitse-prezidenti, Ukrayna parlamentinin Xarici siyasət və parlamentlərarası əməkdaşlıq komitəsinin sədri Oleksandr Merejko deyib:
“Ən yaxşı variant BMT Təhlükəsizlik Şurasına müraciət etmək və müvafiq qətnamə qəbul etməkdir. Üstəlik, qətnamənin Rusiyasız qəbul edilməsi lazımdır, çünki onun ümumiyyətlə BMT-də olmaq hüququ yoxdur”.
Amerikalı analitik və jurnalist Samson Katsman:
“Kaxovskaya SES-in bəndinin partlaması, bu gün əldə edilən məlumata görə, böyük ehtimalla, Rusiya tərəfi tərəfindən həyata keçirilib və Zaporojye ətrafında indiki vəziyyəti yaradıb. Rus qoşunları tərəfindən işğal edilən atom elektrik stansiyası dünyanın diqqət mərkəzindədir.
Ukrayna Prezidenti Zelenski Ukrayna kəşfiyyatının stansiyada sonradan radiasiya yayılması ilə terror aktının təşkili ehtimalı ilə bağlı əldə etdiyi məlumatlar barədə xəbərdarlıq edib. Həyata keçirilərsə, radioaktiv çirklənmə təhlükəsi təkcə 1986-cı il aprelin sonunda Çernobıl AES-də baş vermiş qəzanın nəticələrini hələ də yaşayan Ukrayna üçün deyil, həm də Rusiya, Qafqaz və Avropa ölkələrinə ziyan vuracaq. Volodimir Zelenski dünya ictimaiyyətini belə ssenarinin qarşısını almaq üçün tədbirlər görməyə çağırıb.
Aparıcı dünya gücləri nə edə bilər, onların arsenalında Kreml rəhbərliyinə təsir etmək üçün effektiv mexanizmlər varmı? Görünür, reallıqla əlaqəni itirmiş rus diktatoruna arzu olunan mesajı çatdırmaq üçün iki variant var: Birincisi - Putinlə qalan ünsiyyət kanalları vasitəsilə - Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Hindistanın Baş naziri Norendra Modi, Çin lideri Si Cinpin vasitəsilə - Rusiya Prezidentini bu sərsəm addımı atmamaq barədə öhdəlik götürməyə razı salmaq; İkinci variant - AES-də terror aktının mümkün fəlakətli qlobal nəticələrini nəzərə alaraq, Rusiya rəhbərliyini NATO qoşunlarının Ukrayna ərazisinə yeridilməsi barədə xəbərdar etmək. Bu ifrat, lakin zəruri tədbir Putinin eskalasiyasına mütənasib və adekvat cavab olardı.
Bütün deyilənlərlə yanaşı, mən çox ümid etmək istərdim ki, Rusiya rəhbərliyində hələ də müəyyən sağlam düşüncə var. Yenə də ümid edirəm ki, AES-də partlayışla bağlı məşum plan həyata keçirilməyəcək”.
Ukraynalı analitik, siyasi elmlər doktoru, Vasil Stus Donetsk Milli Universitetinin (Vinnitsa) Siyasi elmlər və dövlət idarəçiliyi kafedrasının professoru Mikola Polovyi:
“İndiyədək Qərb ölkələrinin və hər şeydən əvvəl ABŞ-ın rəsmən elan olunmuş mövqeyi nüvə silahının istifadəsinə qarşı xəbərdarlıq kimi səslənir. Xatırladıram ki, ötən il Rusiya hakimiyyəti üçün bir neçə xüsusi “qıcıqlanma” məqamı olub ki, bu da potensial olaraq Ukrayna ərazisində nüvə silahının tətbiqi ilə bağlı qərarın qəbuluna gətirib çıxara bilər.
Məsələn, Xersonun rus işğalçılarından azad edilməsi və Krım körpüsündə partlayış. Buna baxmayaraq, Qərb ölkələrinin ictimai müstəvidə dəfələrlə səsləndirdiyi və açıq-aydın, bir növ qeyri-ictimai sahədə dəstəklənən xəbərdarlıqları Rusiya hakimiyyətinin taktiki nüvə silahından istifadə riskini artırmasının qarşısını almaq üçün kifayət etdi.
Rusiyanın nüvə silahından istifadə etməsi ssenarisinə Qərbin cavabının ən populyar versiyaları arasında NATO qüvvələri tərəfindən Qara dəniz donanmasının məhv edilməsi və Rusiya ərazisinin müəyyən nöqtələrinə adi qeyri-nüvə silahları ilə hipotetik zərbə endirilməsi olub.
Mən də daxil olmaqla, bir çox müşahidəçilər belə bir zərbənin hədəfinin Rusiyanın ali rəhbərliyi və onun Putinin simasında ən bariz təcəssümü ola biləcəyinə inanmaq istərdilər, lakin ədalət naminə qeyd etmək lazımdır ki, “cavab zərbəsi”nin hədəfi kimi Putinə zərbə rəsmi səviyyədə elan olunmayıb. Daha doğrusu, analitiklər razılaşdılar ki, Rusiya işğalçı ordusu üçün çətin anlarda nüvə silahından istifadə baş vermədiyinə görə, bunun yeganə ağlabatan izahı Putinin həyatı üçün qorxusu ola bilər, çünki onun sağlamlığı ilə bağlı narahatlığı hamıya məlumdur.
Beləliklə, əminliklə qeyd etmək olar ki, Qərbin rəsmi və qeyri-rəsmi olaraq elan edilmiş müəyyən cavabları var və bu, Rusiya rəhbərliyini hələ də Ukraynaya qarşı müharibədə nüvə silahından istifadə etməkdən çəkindirir. Lakin xatırlamaq lazımdır ki, üç həftədən az bir müddət əvvəl rus işğalçıları Kaxovskaya SES-in bəndini partladıb və bununla da Cenevrə Konvensiyaları ilə mülki əhaliyə qarşı kütləvi qırğın silahlarının tətbiqi ilə eyniləşdirilən hərbi cinayət törədiblər.
Kollektiv Qərbin reaksiyası hətta ritorika səviyyəsində də çox təmkinli olduğundan, belə nəticəyə gəlmək olar ki, Qərb Rusiya rəhbərliyinə təsir alətlərindən istifadənin tətikçilərinə hərfi mənada yanaşır. Yəni, Qərb siyasətçilərinin ağzından fikir belə səslənir: “Kütləvi qırğın silahlarından – taktiki nüvə silahlarından istifadə dərhal cavab zərbəsinə səbəb olacaq qəbuledilməz hadisədir” və eyni zamanda, “Kütləvi qırğın silahları kütləvi qırğın silahlarından istifadə - nəhəng bir su anbarının bəndini dağıtmaq - işğalçı üçün faydalıdır, lakin bunu rusların partlatdığı sübut olunmayıb və bu, açıq şəkildə nüvə silahından istifadə deyil, ona görə də cavab zərbəsinin səbəbi kimi baxılmır”.
Təəssüf ki, ukraynalılar, eləcə də ətraf ölkələrin əhalisi üçün Zaporojye atom elektrik stansiyasının zədələnməsi təhlükəsi kütləvi qırğın silahlarından istifadə üçün qeyd olunan iki variantın ortasında yerləşir. Əvvəllər Qərbdə Rusiya qoşunlarının Ukrayna ərazisindəki hər hansı atom elektrik stansiyasının zədələnməsini NATO ölkələrinə nüvə zərbəsinin analoqu kimi nəzərdən keçirmək təklifləri var idi, çünki nüvə buludunun bu blokdan olan ölkələrin şərq sərhədlərinə çatması ehtimalı yüksəkdir.
Kaxovskaya su elektrik stansiyasının partladılması təcrübəsi göstərir ki, partlayışın ruslar tərəfindən törədilməsinə dair birbaşa ciddi sübutun olmaması Qərbdən cavab zərbəsi endirilməsi ehtimalını xeyli azaldır. Bəli, hamı bilir ki, Rusiya işğalçı qüvvələrinin silahları və partlayıcı maddələri Zaporojye AES-də saxlanılır, lakin bu arsenal və ya onun bir hissəsi partladıqda (çox güman ki, artıq partlayıcı AES-in fərdi həyati təminat bölmələrinə yerləşdirilib), kim partlayışın təsadüfi və ya qəsdən atılan Ukrayna raketi ilə deyil, Rusiya qoşunları tərəfindən həyata keçirildiyinə inandırıcı dəlil gətirə bilər? Xatırladığımız kimi, Kaxovskaya SES məsələsində Ukraynanın raket hücumu versiyası rus təbliğatçıları tərəfindən çox fəal şəkildə təbliğ olunurdu və bu versiyanın qeyri-mümkün və sadəcə yalan olduğuna əmin olmaq üçün müəyyən intellektual səylər tələb olunurdu.
Beləliklə, Zaporojye AES-in partladılması təhlükəsi halında Qərb Rusiya elitasına “qisas zərbəsi” təhdidi formasında təsir rıçaqlarına malikdir, lakin onlar bu partlayışın müəllifliyini sübut edən hərflərlə məhdudlaşır. Eyni zamanda, Putinin belə bir sarsıdıcılıq halında özünə xəyali alibi yaratmaq üçün son dərəcə geniş imkanları var. Kaxovskaya su elektrik stansiyasının cəzasız qalaraq məhv edilməsi təcrübəsini, məncə, ondan öyrənib. İndi AES-nin partlamasından sonra ilk dəfə partlayışın Rusiya müəllifliyinə dair inandırıcı dəlillərin olmayacağına əmin olmaq mümkün olduğundan, Putin “qisas zərbəsindən” qorxmaya bilər.
Müharibə hadisələrinin göstərdiyi kimi, ruslar edə biləcəkləri bütün iyrənclikləri edirlər, buna görə də ruslar tərəfindən AES-in həyat dəstəyi bölmələrini sıradan çıxarmaq yalnız zaman məsələsidir. İşğalçılar bacarsalar, lazım bildikləri anda AES-i mütləq partladacaqlar. Bu ssenariyə qarşı yeganə təminat Putinə Zaporojye AES-i qorumaq və nəyin bahasına olursa-olsun, dağıdılmasının qarşısını almaq tələbi əsasında formalaşan Qərbin hədəsi ola bilərdi, lakin belə bir tələbin Rusiya dövlət başçısına çatdırılması mövcudluğu çətin görünür.
Beləliklə, Qərbə Rusiya elitasına təsir etmək üçün kifayət qədər vasitələrin olması Zaporiye AES-də “sübut bazası”nın olmaması ilə məhdudlaşır və bu vasitələri heçə endirir. Ukrayna və Avropa üçün Rusiya təhlükəsinin qarşısını almaq üçün yeganə təsirli vasitə Rusiya Federasiyasının nüvə silahından və nəhəng dövlətin hərbi gücündən məhrum olan bir çox kiçik dövlətlərə çevrilməsidir”.