Pensiyalar nə qədər artacaq və minimum əmək haqqından nə gözləmək olar?
Dövlət Statistika Komitəsinin (DSK) son məlumatına görə, bu ilin yanvar-sentyabr aylarında azərbaycanlıların orta aylıq nominal əmək haqqı ötən ilin hesabat ayları ilə müqayisədə 11,2 faiz artaraq 919,8 manat təşkil edib. Yanvar-avqust ayları ilə müqayisədə onun artım tempi bir qədər zəifləyib ki, bu da növbəti ildə pensiyaların indeksləşdirilməsinin daha sürətli olacağı deməkdir.
Rəsmi statistika orta aylıq əmək haqqının yeni artım rəqəmlərini açıqlayır, müqayisəli məlumatlar isə onun artım dinamikasının tədricən azaldığını göstərir. Deputat, iqtisadçı alim Vüqar Bayramovun qeyd etdiyi kimi, bu ilin 8 ayı ərzində pensiyalara yenidən baxılması üçün istifadə olunan orta əmək haqqının artım tempi 11,3 faiz təşkil edib.
“Hər ilin yanvar ayında pensiyalar indeksləşdirilərkən orta əmək haqqının artım faizindən istifadə olunur. Başqa sözlə, pensiyaların artım səviyyəsi orta əmək haqqının artımının miqyasından da asılıdır. Məsələ burasındadır ki, hazırda pensiyalarımıza iki göstərici üzrə (orta aylıq əmək haqqının artım səviyyəsi və inflyasiyanın səviyyəsi) hər il yenidən baxılır. Eyni zamanda əmək haqlarının artımı pensiyaların sığorta hissəsinin - vətəndaşlarımızın hər ay aldığı ödənişlərin artırılmasına yönəldilir. Pensiya kapitalına gəlincə, onun indeksləşdirilməsi əvvəlki il üçün qiymət artım tempinin rəsmi qiymətləndirilməsindən asılıdır”, - deyə ekspert bildirib.
Bayramovun sözlərinə görə, bu ildən tətbiq edilən vahid indeksləşdirmə sistemi əmək pensiyası alan bütün vətəndaşlarımız üçün pensiya müavinətlərinin əvvəlki il üçün orta aylıq əmək haqqının faiz artımına uyğun olaraq artırılmasını nəzərdə tutur: “Bu ilin 9 ayı üzrə tendensiya davam edərsə, gələn ilin yanvarında pensiyalar təxminən 11 faiz indeksləşdiriləcək. Təbii ki, daha dəqiq rəqəm 2024-cü ilin yanvarında açıqlanacaq. Bütün hallarda orta əmək haqqının artım tempi artdıqca pensiyalar daha çox artacaq. Bu baxımdan orta aylıq əmək haqqının artım tempi təkcə ölkə iqtisadiyyatında muzdlu işçilər üçün deyil, həm də pensiyaçılar üçün vacibdir”.
Bu yerdə xatırlatmaq yerinə düşər ki, Hesablama Palatasının “2024-cü ilin dövlət büdcəsi haqqında” qanun layihəsinə verdiyi rəydə pensiyaların indeksləşdirilməsinin 10,7 faiz səviyyəsində olacağı gözlənilir. Qurumun məlumatına görə, orta aylıq pensiyanın həcmi qarşıdakı maliyyə dövründə 492,3 manata qədər arta bilər. Dövlət audit orqanı minimum pensiya və əmək haqqının məbləğini dəyişməz olaraq elan edir. Minimum əmək haqqı və təsdiq edilmiş pensiya ödənişi həddi bu il olduğu kimi - 345 və 280 manat səviyyəsində olacaq.
Lakin ekspert dairələrində belə bir fikir var ki, hökumət gələn ilin yaxın bir neçə ayında bu qərara yenidən baxa bilər. İqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov AYNA-ya şərhində söyləyib ki, son beş ildə minimum əmək haqqı 2,7 dəfə, minimum pensiya 2,5 dəfə artıb.
“Onu da xatırladaq ki, 2018-2022-ci illərdə orta aylıq əmək haqqı 52 faiz, orta pensiya 80 faiz, müavinət və pensiya ödənişləri 3,5 dəfə, əmək haqqı fondu 2,3 dəfə artıb. Respublikada minimum əmək haqqı 130 manatdan 345 manata çatdırılıb. Əmək pensiyası isə son vaxtlara qədər 110 manat idisə, hazırda bu hədd 280 manat səviyyəsində təsdiq edilib. Son 5 ildə gördüyümüz kimi, əmək haqlarının və pensiyaların belə yüksək artım templəri müstəqillik əldə etdikdən sonra olmamışdı”, - deyə o vurğulayıb.
Müsahibimiz minimum əmək haqqının artırılmasını dövlət və özəl sektorda maaşların artması ilə əlaqələndirir: “Çünki birincisi, işəgötürənin müəyyən edilmiş minimumdan az ödəniş etmək səlahiyyəti yoxdur, ikincisi, minimum əmək haqqının artırılması Vahid Tarif Cədvəlinin (VTC) bütün səviyyələrində əmək haqqının artmasına səbəb olur. Burada söhbət maaşları on doqquz pilləli vahid tarif sistemi ilə tənzimlənən 700 min işçidən gedir. Minimum əmək haqqı əvvəlki səviyyədə qalacağından, vahid tarif cədvəlinə uyğun olaraq maaşların artırılması da gözlənilmir”.
“Gələn ildə minimum əmək haqqı niyə artmayacaq və buna nə mane olur” sualına gəldikdə, analitikin fikrincə, belə bir addım inflyasiyanı sürətləndirəcək və işəgötürənlərin sosial ödənişləri ödəmək yükünü artıracaq: “Bundan başqa, gələn ilin dövlət büdcəsinin mədaxil və xərc hissəsində artım 1 faizə çatmır. Müvafiq olaraq, gələn il dövlət büdcəsindən əmək haqlarına 9 milyard 7,2 milyon manat vəsaitin xərclənməsi nəzərdə tutulur ki, bu da cari ilin müvafiq göstəricisindən cəmi 510 milyon və ya 6 faiz çoxdur. Müqayisə üçün qeyd edək ki, builki əmək haqqı fondu ötən illə müqayisədə 1 milyard 31,5 milyon manat çox olub. Yəni gələn il maaşların artırılması üçün nəzərdə tutulan vəsait bu illə müqayisədə iki dəfə çoxdur”.
“Əsas səbəb büdcəyə neft-qaz gəlirlərinin azalmasıdır. Gələn il neft-qaz sektoru üzrə vergilərdən dövlət xəzinəsinə daxilolmalarda azalma gözlənilir. Maliyyə Nazirliyi neft sektorundan vergi büdcəsinə daxilolmaların 2 milyard manat azaldığını açıqlayıb. Bu səbəbdən Dövlət Neft Fondundan dövlət xəzinəsinə transfert 1 milyard manat artaraq 12 milyard 781 milyon manat təşkil edəcək ki, bu da 2023-cü ilin proqnozundan 8,9 faiz çoxdur. Bundan əlavə, 2021-ci ilin əvvəlindən başlayan inflyasiya prosesi nisbətən səngiyib. Bu ilin sonuna kimi inflyasiyanın yavaşlayacağı və birrəqəmli səviyyədə qalacağı gözlənilir”, - deyə Heydərov fikrini tamamlayıb.