ABŞ valyutasına tələbin sabitləşməsi milli valyutanın stabilliyini dəstəkləyəcək
Dollara tələbin artması tendensiyası çoxdan gözlənilən enişi göstərdi: Mərkəzi Bankın hesabatından sonra son ticarətlər satışların azalması ilə yadda qalıb və sonuncu may hərracında tələb 10 faiz azalaraq 69,6 milyon dollar olub. Müqayisə üçün qeyd edək ki, əvvəlki hərraclarda banklar 77,9 milyon dollar istəyirdi.
Baş bank cari il ərzində Amerika valyutasına marağın durmadan artmasını “ümumi artan investisiya dinamikası” və əhalinin “əsassız fəallığı” ilə izah edib. Mart ayında daha əvvəl verdiyi açıqlamalarda tənzimləyici qurum satışların artmasına səbəb kimi hökumət investisiyalarını və idxalın maliyyələşdirilməsini artırmışdı:
“2024-cü ilin ilk iki ayında qeyri-neft investisiyaları illik müqayisədə 17,1% artıb və onların əhəmiyyətli hissəsi daxili mənbələr hesabına maliyyələşdirilib. Bu, qeyri-neft idxalı üzrə ilkin ödənişlərin artması ilə müşayiət olunub. Bu, xarici valyutaya tələbin artdığını təsdiqləyir”, - deyə Mərkəzi Bank valyuta bazarının tədiyə balansının profisiti şəraitində fəaliyyət göstərdiyini bildirib.
Daha sonra, may ayında keçirdiyi mətbuat konfransında Mərkəzi Bankın rəhbəri Taleh Kazımov satışların ilkin artımını infrastruktura və digər uzunmüddətli aktivlərə əsaslı xərclərə diqqət yetirməklə dövlət büdcəsi xərclərinin artması ilə izah edib.
Bundan əlavə, korporativ irəliləyişlərdə və investisiya artımında ciddi artım oldu. Mərkəzi Bankın rəhbəri digər məsələlərlə yanaşı, “əhalinin əsassız fəallığını” qeyd edib. Nəticədə ilin əvvəlindən valyuta hərraclarında 2 milyard 857 milyon dollar satılıb. Üstəlik, maksimum tələb fevral hərraclarında qeydə alınıb. 2024-cü ilin yanvarında kommersiya bankları 417,1 milyon dollar, fevralda 870,6 milyon, martda 498,3 milyon, apreldə 623,4 milyon dollar alıb.
Müxtəlif mənbələrdən ictimaiyyətə verilən açıqlamalarda neftimizin bahalaşması ilə bağlı tələbin azalması və müsbət makroiqtisadi göstəricilər fonunda manatın dollar qarşısında məzənnəsinin sabit qalacağını eşitmək olar. Eyni zamanda belə bir fikir də var ki, yüksək qiymətlər artıq neft hasilatının azalmasını kompensasiya etmir. Bu fonda Mərkəzi Bankın proqnozlarına əsasən, bu il tədiyyə balansının ümumi profisiti 7 milyard dollar təşkil edəcəyi halda, ötən il bu göstərici üzrə ümumi profisit 5,3 milyard dollar təşkil edib ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 42,9 faiz azdır.
Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatına görə, eyni zamanda, neft hasilatı və ixracının 2,7 milyard dollara qədər azalması fonunda, son aylarda müsbət xarici ticarət saldosu azalıb. Müqayisə üçün qeyd edək ki, ötən ilin yanvar-mart aylarında gəlir və xərclər arasında müsbət fərq 7 milyard dollar səviyyəsində olub. Cari maliyyə ilinin digər göstəriciləri də açıq şəkildə azalma ilə xarakterizə olunur və vəziyyəti gərginlikdə saxlayır.
Gömrük Komitəsinin son hesabatlarından görə bilərsiniz ki, 4 ayda ticarət dövriyyəsi ötən ilin hesabat dövrü ilə müqayisədə azalaraq 13,6 milyard dollar, ixrac 8,16 milyard dollar, idxal isə 5,4 milyard dollar təşkil edib. Ötən ilin yanvar-aprel aylarında xarici ticarət 17,8 milyard dollar səviyyəsində olub. Xarici ticarət dövriyyəsinin strukturunda ixracın payı 12,5 milyard dollar, idxalın payı isə 5,2 milyard dollar təşkil edib.
Birinci rübdə “Azəri-Çıraq-Günəşli” (AÇG) yataqlar blokundan əldə edilən gəlirli neftin və “Şahdəniz” yatağından əldə edilən gəlirli qaz və kondensatın satışından Azərbaycan Dövlət Neft Fonduna (ARDNF) daxilolmalar da 43,3 faiz azalaraq 1 milyard 526,3 milyon dollar təşkil edib. Bu gəlirlərin ümumi həcmində AÇG blokundan gəlirli neftin satışından əldə olunan gəlir 1 milyard 447,8 milyon dollar (azalma 29,2 faiz) təşkil edib.
“Şahdəniz” yatağından hasil edilən gəlirli qaz və kondensatın satışından əldə olunan gəlir 78,5 milyon (azalma 8,2 dəfə) təşkil edib. Kondensat satışından əldə olunan gəlir 15,7 milyon dollar təşkil edib.
Belə bir vəziyyətdə dollara tələbin azalması, şübhəsiz ki, hökumətin milli valyutanı ehtiyat valyutaya qarşı saxlamaq planlarını dəstəkləyəcək. Analitiklərin fikrincə, sabit valyuta siyasəti siyasi məzmununu itirmir. Bunun səbəblərindən biri büdcədə neftin bir barel üçün 60 dollardan kifayət qədər mühafizəkar kəsmə qiyməti olub. Lakin hökumət yeni planlarında bu səviyyəni 70-75 dollara çatdırmağı planlaşdırır.
Ekspertlərin fikrincə, manatın dollara məzənnəsi təkcə makroiqtisadi göstəricilərdən deyil, həm də Mərkəzi Bankın iradəsindən asılıdır. Sonuncu vəziyyət Dövlət Neft Fondunun imkanları ilə diktə olunur və neft və qaz gəlirləri ilə əlaqəsini itirmir.