Vətəndaşlar gəlirlərinin az qala yarısını ərzaq məhsullarına xərcləyirlər
Ölkəmizdə ərzağın qiyməti durmadan artır. Vətəndaşların böyük bir hissəsinin gəlirləri əvvəlki səviyyədə qalır və artım varsa belə, yenə də qiymətlərlə ayaqlaşa bilmirlər. Aydındır ki, belə bir vəziyyətdə çoxları səyahət etmək, restoranlara getmək və s. kimi həyat əyləncələri ilə məşğul olmurlar.
Artıq insanların ehtiyat maliyyə yastığı yaratmaq üçün heç bir imkanları yoxdur. İnsanlar qazandıqlarının təxminən yarısını, hətta daha çoxunu yeməyə xərcləməli, qalanı isə kommunal xərcləri ödəməyə və ən zəruri şeyləri almağa gedir. Bir çoxları daha ucuza keçmək məcburiyyətində qalırlar, bu da çox vaxt daha pis keyfiyyətli məhsullar almaq deməkdir.
Qiymətlər, bəlkə də, ancaq mövsümi kənd təsərrüfatı məhsulları üçün endirilir. Ət də daxil olmaqla, qalan hər şeydə qiymət artımı var.
Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, əhalinin orta aylıq xərcləri artıb. 2023-cü ilin yanvar-iyul aylarında adambaşına düşən orta aylıq pərakəndə əmtəə dövriyyəsi 437,9 manata çatıb. Bu, ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 15,3% (58,1 manat) çoxdur. Orta hesabla bir vətəndaş hər ay yemək, içki və tütünə təxminən 247 manat xərcləyib.
“Picodi.com” endirim xidməti müxtəlif ölkələrdə evdə istehlak edilən qida və alkoqolsuz içkilərə nə qədər pul xərcləndiyini hesablayıb. Məsələn, ABŞ-da bu rəqəm gəlirin 7%-dən azı, Sinqapurda 8,4%, Rusiyada 29%, Moldovada 41,1% təşkil edib. Azərbaycan 43,6 faizlə 95-ci yerdədir. Afrika ölkələrinin sakinləri ən çox əziyyət çəkənlərdir, məsələn, Keniyada əhali gəlirlərinin 56%-ni bu məqsədlərə sərf edir.
Ərzaq qiymətlərindən danışsaq, o zaman onlar İsveçrədə (adambaşına ayda 359 dollar) və Norveçdə (341 dollar) ən bahalılar sırasındadır. Orta rusiyalı ərzağa ayda 146 dollar, orta azərbaycanlı isə 102 dollar xərcləyir.
Mövzunu AYNA-ya şərh edən Dayanıqlı İnkişaf Araşdırmaları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev deyib ki, Azərbaycanda maaşlar bir çox ölkələrlə müqayisədə çox aşağıdır, ona görə də bir çox vətəndaşların qazandıqlarının az qala yarısını ərzağa xərcləməsi təəccüblü deyil: “Nəzərə almaq lazımdır ki, həm fermerlər, həm də vasitəçilər sabit gəlir olmadan yaxşı gəlir əldə edəcəklərinə arxalanırlar. Lakin problem ondadır ki, bir çox vasitəçilər və şirkətlər mənfəəti maksimuma çatdırmağa çalışırlar, buna görə də ərzaq məhsullarının qiymətləri göyə qalxır. Əhali əvvəllər ərzaq və tütün məmulatlarına ildə 2 milyard dollar ekvivalentində pul xərcləyirdisə, indi bu, 3 milyard dollara yaxındır”.
Həmsöhbətimizin sözlərinə görə, bəzi hallarda bahalaşmanın bir sıra obyektiv səbəbləri var: “Məsələn, otlaqların azalması, yemin baha olması səbəbindən ət bahalaşır. Qeyd edək ki, fermerlər kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətinin qalxmasını həm də gübrələrin bahalaşması ilə izah edirlər”.
“Amma ümumilikdə mən yerli istehsal olunan ərzaqların bu qədər baha olması üçün iqtisadi əsas görmürəm. Xaricdən gətirilən mallara gəlincə, burada maraqlı vəziyyət yaranır, çünki dolların manata nisbətdə məzənnəsi dəyişməyib. Azərbaycanda, məsələn, Rusiyadan fərqli olaraq, logistika xərcləri artmamalı idi, ona görə də bu, bahalaşmanın səbəbi ola bilməz. Əgər dünya bazarında konkret məhsulun maya dəyərinin artmasından danışırıqsa, o zaman, bu amil təbii ki, xaricdə istehsal olunan malların qiymətlərinin artmasına təsir göstərir. Ancaq tez-tez onlar gözlədiyinizdən daha yüksək qiymətə qalxırlar. Eyni zamanda, müşahidələrimizə görə, ölkədə daha çox məhsul zibilliyə atılmağa başlayıb. Söhbət ilk növbədə satılmasına vaxt olmayan və çürüyən kənd təsərrüfatı məhsullarından gedir. Nəhayət, istehlakçı hər halda bunun da bədəlini cibindən ödəyir”, - deyə Ağayev bildirib.
İqtisadçı ekspert Rauf Qarayev AYNA-ya şərhində söyləyib ki, Azərbaycanda ərzaq məhsullarının qiymətinə bir sıra amillər təsir edir: “Bu, əlbəttə ki, inflyasiyadır və vəziyyəti müsbətə doğru dəyişmək üçün yerli istehsalı intensiv şəkildə inkişaf etdirmək lazımdır. Başqa bir məqam - monopoliyadır. Ölkədə indiyədək belə hallarda etibar edilə biləcək Rəqabət Məcəlləsi qəbul edilməyib. Amma vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün bəzi addımlar atılır”.
“Demək istədiyim növbəti məqam ondan ibarətdir ki, bir çox vətəndaşlar ehtiyaclarından artıq məhsul alırlar. İnsanlar qorxurlar ki, sabah bugünkündən daha baha mal almalı olacaqlar və odur ki, tez xarab olmayan məhsullar yığırlar. Ancaq saxlama müddəti qısa olan qida məhsulları çox vaxt ehtiyacından çox alınır, məsələn, bir çörək deyil, üç çörək, bir kiloqram portağala ehtiyac olsa da, birdən çox alınır”, - deyə mütəxəssis vurğulayıb.
Qarayevin sözlərinə görə, ötən əsrin 90-cı illərindəki qıtlıq dövrləri çoxlarının yaddaşında qalıb: “Ona görə də fürsət tapdıqca şüuraltı olaraq daha çox məhsul alırlar. Yüksək tələb daha yüksək qiymətlər yaradır. Bu tələbi istehlakçının psixologiyası ilə bağlı süni tələb adlandırmaq olar”.