Layihənin gələcəyindən gözləntilər ümidverici deyil
Ermənistan Orta Dəhliz layihəsində Azərbaycanın mühüm tərəfdaşı ola bilər. Bunu Azərbaycanın Niderlanddakı səfiri Rəhman Mustafayev Haaqada “Orta Dəhliz - Avropa üçün Yeni Üfüqlər” mövzusunda keçirilən konfransda deyib.
Diplomat öz çıxışında rəsmi Bakının bu layihədə tutduğu mövqe və gözləntiləri barədə konfrans iştirakçılarını məlumatlandırıb, onun ən mühüm nəticəsinin Çin, Mərkəzi Asiya və Avropa arasında yüklərin daha səmərəli daşınması ilə yanaşı, həm də layihənin bütün marşrutu boyunca regiondaxili əməkdaşlığın bu layihənin daha səmərəli daşınmalara səbəb olacağını vurğulayıb.
Mustafayev əlavə edib ki, Orta Dəhliz layihəsinin uğurla həyata keçirilməsi Cənubi Qafqaz ölkələri arasında əməkdaşlığa təkan verəcək. Bu kontekstdə səfir konfrans iştirakçılarının diqqətini Bakı ilə İrəvan arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasından sonra Ermənistanın bu layihənin həyata keçirilməsində Azərbaycan və Gürcüstan üçün mühüm tərəfdaş ola biləcəyinə yönəldib.
Ermənistanın bu tranzit yolunun bir hissəsi olmağa razı olması üçün nə baş verməlidir? Hətta yaxın gələcəkdə belə bir ehtimal varmı? Belə bir qərarın Cənubi Qafqaz üçün hansı nəticələri ola bilər?
AYNA-nın suallarını tanınmış əcnəbi ekspertlər cavablandırıblar.
Rusiyanın “Demokratik Seçim” siyasi partiyasının həmsədri, Liberal Missiya Fondunun İdarə Heyətinin üzvü Sergey Javoronkov:
“Artıq bir neçə ildir ki, Azərbaycan ilə Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması barədə danışırlar, lakin irəliləyiş bu məsələdə hələ görünmür. Qarabağın reinteqrasiyasına qədər bu məsələ daha geniş sazişlərin tərkib hissəsi ola bilərdi, amma indi məsələ ondan ibarətdir ki, tərəflər Ermənistana tranzit tərəf kimi konkret nə təklif edə bilər. Bundan əlavə, dəhliz layihələrinin Ermənistandan yan keçməklə Gürcüstandan da alternativi var. Əgər söhbət yalnız iqtisadiyyatdan gedirsə.
Söhbət siyasətdən gedirsə, o zaman aydındır ki, Azərbaycan istənilən iqtisadi şəraitdən asılı olmayaraq Naxçıvana dəhliz əldə etmək istərdi. Amma indi Qarabağ məsələsi bağlandığından (erməni tərəfi üçün ən xoşagəlməz şəkildə), 2020-ci il müqavilələrinə geri baxmadan yeni sazişlər məsələsi ortaya çıxır”.
Ukraynanın “Strategiya XXI” Qlobal Araşdırmalar Mərkəzinin prezidenti, “Qara Dəniz Təhlükəsizliyi” jurnalının baş redaktoru Mixail Qonçar:
“Orta Dəhliz ilk baxışdan cəlbedici görünə bilər, amma əslində o, xüsusilə ümidverici deyil. Cənubi Qafqazda, xüsusən Ermənistanda dəmir yolu infrastrukturunun inkişaf etməməsi bu istiqaməti o qədər də cəlbedici etmir. Bakı-Tbilisi-Qars (BTQ) yaxşıdır, amma kifayət deyil.
Çinin “Bir Kəmər - Bir Yol” meqalayihəsinin bir hissəsi kimi Avropaya yüz milyonlarla ton yük daşıdığını nəzərə alsaq, 6,5 milyon ton BTQ yükü nədir ki? Maksimum inkişafla illik 20 milyon ton yük daşınmasından danışsaq belə, bu, hələ də kiçik bir məbləğdir.
Bu marşruta Ermənistanın daxil olub-olmamasının fərqi yoxdur, coğrafiyası Çindən Avropaya ən qısa yol olmasına baxmayaraq, ona qarşı oynayır. Çindən Avropaya, həmçinin Qara dənizdən keçən marşrut üzrə Xəzər vasitəsi ilə daşınması, əgər söhbət Cənubi Qafqazdan sonra Qara dəniz qolundan gedirsə, marşrutun iqtisadiyyatını çox problemli edir.
Dəmir yolu relsləri arasında məsafə isə Cənubi Qafqazda və Türkiyədə fərqlidir, Axalkalakidə qatarların altındakı təkər dəstlərini dəyişmək lazımdır ki, bu da əlavə vaxt və xərc deməkdir. Əsas istifadəçi - Çin isə Orta Marşrutun çox hissəsini “görmür”, Qazaxıstan, Rusiya və Belarusdan keçən dəmir yolu marşrutuna heç bir əlavə təkərdəyişmə olmadan üstünlük verir.
Yaxud Çin limanlarından Avropanın limanlarına - Hamburq, Rotterdama qədər dəniz yolları mövcuddur. Çin üçün Orta Dəhliz yalnız Avropa İttifaqı və Şimali Amerika bazarları ilə müqayisədə onun üçün çox da prioritet olmayan Cənubi Qafqaz ölkələrinin və Türkiyənin bazarlarına çıxmaq üçün lazımdır.
Ona görə də onun mövzuları üzrə nə qədər konfransın keçiriləcəyindən və Ermənistanın layihəyə cəlb edilib-edilməməsindən asılı olmayaraq, Orta Dəhlizin perspektivləri mənə o qədər də cəlbedici görünmür”.