Bu tribunal Ukraynada ədaləti təmin edəcək institusional çərçivənin mühüm hissəsinə çevriləcək
İlk dəfə təcavüz cinayətinə İkinci Dünya müharibəsindən sonra Beynəlxalq Məhkəmədə baxıldı - söhbət Nürnberqdəki məşhur beynəlxalq hərbi tribunaldan gedir. 24 alman siyasi, hərbi və iqtisadi liderləri əvvəlcədən planlaşdırmaqda və təcavüzkar müharibə aparmaqda ittiham edildi.
Rusiyanın Ukraynaya silahlı təcavüzü ilə əlaqədar olaraq, Rusiya rəsmilərinin Ukraynaya və onun xalqına qarşı aqressiv müharibənin planlaşdırılmasına, başlamasına və aparılmasına görə məsuliyyət daşımasını təmin edəcək Xüsusi Beynəlxalq Tribunalın yaradılması zərurəti yarandı.
Axı Rusiya Federasiyasının rəhbərliyi 2022-ci il fevralın 24-də guya “Ukraynanın demilitarizasiyası və deazifikasiyası” məqsədi ilə qondarma “xüsusi hərbi əməliyyat”ın başlandığını elan etdikdən sonra bir neçə dəqiqə ərzində bütün Ukrayna ərazisinə raket zərbələri endirildi və rus silahlı birləşmələri sərhədi keçərək işğala başladılar. Buna görə də Rusiya Federasiyası Ukrayna ilə səbəbsiz və elan edilməmiş müharibənin yeni mərhələsinə başladı.
Rusiya Federasiyasının silahlı təcavüzü nəticəsində Rusiya silahlı birləşmələri tərəfindən digər cinayətlər də törədilib. Bunlara aşağıdakılar daxildir:
- Ukrayna ərazisində (Buça, İrpen, Mariupol, Borodyanka, Qostomel, İzyum şəhərlərində və Ukraynanın bir çox digər yaşayış məntəqələrində) ukraynalıları məhv etmək məqsədi ilə kütləvi hərbi cinayətlər. Rusiya hərbçiləri ailələrin bütün üzvlərini, o cümlədən, uşaqları öldürdü, qaçırdı, işgəncələrə məruz qoydu. Zorlanan, cəsədlərinə işgəncə verilən insanlar var;
- qadınlara, kişilərə və uşaqlara qarşı cinsi zorakılığın sənədləşdirilmiş halları mövcuddur;
- Ukrayna muzeylərinin, tarixi abidələrinin, ibadət yerlərinin, Ukrayna dilində kitabların məhv edilməsi, işğalçıların nəzarətində olan ərazilərdə Ukrayna dilindən istifadənin qadağan edilməsi və rus ideoloji yönümlü rus dilində təhsilin tətbiqi faktları var.
Müasir işğalçı Rusiya üçün beynəlxalq tribunalın yaradılması istiqamətində ilk addımlar atılıb. Xüsusilə, sentyabr ayında Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskinin 661/2022 saylı fərmanı ilə işçi qrupu yaradılıb ki, onun məqsədi Ukraynaya qarşı təcavüz cinayətinə lazımi beynəlxalq araşdırma və təqibi təmin etmək olacaq. Bundan əlavə, oktyabrın əvvəlində Ukrayna Ali Radası BMT-yə, onun üzvü olan ölkələrin parlament və hökumətlərinə, Avropa İttifaqına, Avropa Şurasına qarşı təcavüz cinayəti üzrə Xüsusi Beynəlxalq Tribunalın yaradılması ilə bağlı müraciət hazırlayıb.
Bu tribunal Ukraynada ədaləti təmin edəcək institusional çərçivənin mühüm hissəsinə çevriləcək. Üstəlik, Xüsusi Beynəlxalq Tribunalın mövcudluğu təcavüz cinayəti ilə bağlı Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin məhdud yurisdiksiyası nəticəsində yaranmış Ukrayna ilə bağlı vəziyyətdə beynəlxalq cinayət hüququnun tətbiqi sahəsində mövcud boşluğu doldurmaqdır. Eyni zamanda, Ukraynada hərbi cinayətlər, insanlığa qarşı cinayətlər və soyqırımlarla bağlı Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin yurisdiksiyası məhdudlaşdırılmayacaq.
Xüsusi Beynəlxalq Tribunalın 2014-cü ilin fevralından, yoxsa 2022-ci ilin fevralından müvəqqəti yurisdiksiya təsis edəcəyi sual olaraq qalır. Lakin 24 fevral hadisələrindən sonra beynəlxalq birliyin misli görünməmiş sürətli reaksiyası var. O cümlədən, BMT Baş Assambleyasının 2 mart 2022-ci il tarixli ES-11/1 saylı qətnaməsi ilə dünya Rusiya Federasiyasının Ukrayna ərazisində “xüsusi hərbi əməliyyat” keçirməklə bağlı 24 fevral 2022-ci il tarixli bəyanatını pisləyib. Qətnamədə həmçinin bildirilir ki, Rusiyanın Ukraynanın suveren ərazisindəki hərbi əməliyyatı beynəlxalq ictimaiyyətin Avropada onilliklər ərzində görmədiyi miqyasdadır.
Xüsusi Beynəlxalq Tribunalın təşkilati məsələlərinə gəlincə, onun Haaqada yerləşməsinə baxılır - çünki bu, digər beynəlxalq məhkəmələrlə, xüsusən də Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi, tribunallar, Birgə İstintaq Qrupu ilə qarşılıqlı əlaqəni təmin edəcək. Hollandiya Parlamenti artıq belə bir təklifi dəstəkləyib.
Beynəlxalq məhkəmələr və tribunallar adətən üç orqandan ibarətdir: Palatalar, Prokurorluq və Reyestr. Hakimlərin, prokurorun və tribunalın katibinin seçilməsi BMT Baş katibi tərəfindən təyin oluna bilər.
Yaradılmış Xüsusi Tribunalın iş dilləri aşağıdakılardır:
- İngilis, Fransız - çünki bu dillər beynəlxalq məhkəmələrin tanınmış dilləridir;
- Ukrayna dili - Ukraynaya qarşı təcavüz cinayəti törədildiyi üçün;
- Rus dili - Çünki Mülki və Siyasi Hüquqlar Haqqında Beynəlxalq Paktın 14-cü maddəsinə əsasən, hər kəsin ona qarşı cinayət ittihamı irəli sürülməsinə baxılarkən onun mahiyyəti və əsasları haqqında anladığı dildə dərhal və ətraflı məlumat almaq hüququ vardır.
Ümumiyyətlə, Ukraynanın Xüsusi Beynəlxalq Tribunal yaratmaq üçün seçdiyi istiqamət məsuliyyətə cəlb olunmaq imkanı verəcək. Ukraynaya qarşı törədilmiş təcavüz cinayətinə görə Rusiya Federasiyasının yüksək hərbi və siyasi rəhbərliyi beynəlxalq hüquq qarşısında cavab verəcək.
Amma Rusiyanın təcavüzü nəticəsində dövlətimizə, Ukrayna vətəndaşlarına və biznes qurumlarına dəymiş ziyanın ödənilməsi məsələsi açıq qalır.
Müəllif: Maksim Şeverdin - LCF Hüquq Qrupunun tərəfdaşı, hüquqşünas
Mənbə: UNİAN
Tərcümə AYNA-ya məxsusdur