Deputat: “Özəl sektoru “kölgə”dən çıxarmaq üçün tədbirlər genişləndirilməlidir”
Neft və qaz ixracından əldə edilən gəlirlərin artmasına baxmayaraq, yayın sonuna doğru Azərbaycanın əmək bazarı açıq şəkildə mənfi tendensiya nümayiş etdirib. Bunu Dövlət Statistika Komitəsinin (DSK) cari ilin avqust ayının əvvəlinə olan məlumatları göstərir.
Ölkə iqtisadiyyatında məşğul olanların sayı il ərzində (keçən ilin avqustundan bu ilin avqustuna kimi) 13 min nəfər azalıb, lakin baş verənlərin səbəblərini ancaq təxmin etmək olar. DSK-nın məlumatına görə, cari ilin avqust ayının əvvəlinə Azərbaycanda 1 milyon 706 min nəfər rəsmi qeydiyyata alınmış əmək münasibətləri əsasında muzdla işləyənlər olduğu halda, ötən ilin avqust ayında həmin şəxslərin hesabatlarına əsasən qeydiyyatda 1 milyon 719 min insan var idi.
Məlum olub ki, cəmi bir il ərzində statistika rəsmi olaraq işləyən işçilərin sayının 13 min nəfər azaldığını təsdiqləyir. Bunlar niyə baş verir və Dövlət Statistika Komitəsinin hesabatı yerli əmək bazarında kütləvi ixtisar dalğasını əks etdirirmi?
Təəssüf ki, rəsmi mənbələr baş verənlərin səbəblərini açıqlamır. Eyni zamanda, statistika əmək bazarının özəl və dövlət seqmentlərində azalmalardan xəbər verir. Ötən ayın əvvəlində dövlət sektorunda 891,7 min nəfər, qeyri-dövlət sektorunda isə 814,8 min nəfər çalışıb. Beləliklə, məlum olur ki, ötən ilin avqust ayı ilə müqayisədə özəl müəssisələrdə çalışan işçilərin sıraları 7 min nəfər, ictimai yerlərdə isə - 6 min azalıb.
Deputat, iqtisadçı alim Vüqar Bayramovun dediyinə görə, əmək bazarımızın dövlət sektorunda çalışan işçilərin azalması əsasən orada baş verən institusional dəyişikliklərlə izah olunur. Parlamentari hesab edir ki, rəsmi qeydiyyatdan keçmiş özəl sektor işçilərinin ixtisar dalğası ətraflı qiymətləndirmə tələb edir. Axı cəmi bir il ərzində 7 min rəsmi bağlanmış əmək münasibətlərinə xitam verilib.
“Özəl əmək bazarında əmək müqaviləsi ilə işləyənlərin sayının azalmasının səbəblərini öyrənmək üçün monitorinqlər aparmaq lazımdır”, - deyə iqtisadçı bildirir.
“Bu, nə üçün lazımdır sualına” mütəxəssis belə aydınlıq gətirir: “Özəl sektor vasitəsilə səmərəli məşğulluq sisteminin formalaşdırılması hökumət üçün prioritet məsələdir. Şübhəsiz ki, əmək bazarının bu seqmentinin işlərin yekunlaşdırılması praktikasını genişləndirməklə rəsmi əmək münasibətləri yaradılmasının, “kölgədən çıxarılması”nın fövqəladə əhəmiyyəti şübhəsizdir. Eyni zamanda, aydındır ki, özəl sektorda muzdlu işçilərlə əmək müqaviləsi heç də həmişə və hər yerdə mövcud deyil, ona görə də o sahədə nəzarəti gücləndirmək lazımdır”.
Bayramovun fikrincə, bu statistika sosial müavinətlərə və vergiyə cəlb edilməyən gəlirlərə yenidən baxılması zərurətini ortaya qoyur: “Biz özəl sektorun “kölgədən” çıxması” üçün yardım tədbirlərini genişləndirməliyik, çünki bu, həm də onu yerli əmək bazarının lokomotivinə çevirmək üçün şərtdir”.
Bunun fonunda İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidmətinin (DVX) də heç də az maraqlı olmayan hesabatları dərc olunur. Xidmətin məlumatına görə, Azərbaycanda əmək müqavilələrinin sayı 2019-cu ilin əvvəli ilə müqayisədə 350,9 min ədəd artaraq bu il sentyabrın 1-nə 1 752,8 min ədəd olub. DSK və DVX-nın məlumatlarını müqayisə etdikdə məlum olur ki, avqust-sentyabr aylarında əmək müqavilələrinin sayı 33,8 min artıb. Dövlət qurumu əmin edir ki, özəl qeyri-neft sektorunda qeyd olunan rəqəm 2019-cu ildən 331 min ədəd artaraq 871 minə çatıb.
Amma qayıdaq DSK-nın hesabatına: bu qurumun əmək müqavilələrinin sayının azalması ilə bağlı statistik rəqəmləri təkcə avqust-sentyabr aylarında 13,6 min nəfərin işsiz statusunu itirməsi ilə bağlı məlumatlarla birbaşa əlaqəlidir. Komitə Dövlət Məşğulluq Agentliyinə istinadən xəbər verir ki, bu il sentyabrın əvvəlinə onların sayı 235,9 min nəfər təşkil edib ki, bu da bir ay əvvəlkindən 13,6 min nəfər azdır.
Yeri gəlmişkən, sentyabrın əvvəlinə 288,6 min nəfər işsiz hesab edilib. İşsizlikdən sığorta ödənişlərinə gəlincə, işsizlərin yalnız kiçik bir hissəsi İşsizlikdən Sığorta Fondundan müavinət alır - 2459 nəfər (bu ilin iyun ayına). Orta aylıq sığorta ödənişi orta nominal əmək haqqının yarısını - 402,6 manat və ya 236,8 dollar təşkil edir.
Statistikalar bütün əmək bazarının yalnız üçdə birini əhatə edir, çünki onun böyük hissəsi kölgə zonasındadır.