İsrailin Baş naziri Netanyahunun Afrikada əməliyyat zamanı ölən qardaşı haqda bilinməyən gerçəklər...
1967-1972-ci illərdə İsrailin gələcək Baş naziri Benyamin Netanyahu İsrail Müdafiə Qüvvələrinin elit xüsusi təyinatlılarından biri olan “Sayeret Matkal”da xidmət edib. Xidməti zamanı Netanyahu İsraildən kənarda bir sıra döyüş əməliyyatlarında, o cümlədən Beyrut hava limanına basqında iştirak edib. Benyamin 9 may 1972-ci ildə fələstinli silahlılar tərəfindən qaçırılan SABENA təyyarəsinin azad edilməsi əməliyyatı da daxil olmaqla, əməliyyatlarda iki dəfə yaralanıb. Ancaq az adam bilir ki, siyasətçinin böyük qardaşı, bölməyə rəhbərlik edən və 1976-cı ilin iyulunda Uqandada yəhudi girovlarını azad edərkən həlak olan Yonatan Netanyahu da “Sayeret Matkal”da xidmət edib. Müdafiə Qüvvələri “Airbus” A300 təyyarəsinin sərnişinlərini azad etmək üçün gizli əməliyyatı və Benyamin Netanyahunun böyük qardaşının taleyi haqqında “Lenta.ru” araşdırma aparıb. Sözügedən materialı AYNA istinadla təqdim edir:
“Burada gənclərin həyatı pisdir”
Yonatan Netanyahu yəhudi siyasətçi və tarixçi Bension Netanyahunun böyük oğlu idi. Onun adı Birinci Dünya müharibəsi zamanı Yəhudi Legionunun komandiri, Bensionun dostu olan britaniyalı polkovnik və Afrika kəşfiyyatçısı Con Henri Pattersonun şərəfinə qoyulub. Yonatan müharibədən əvvəl insan yeyən şirlərin öldürülməsi haqqında kitab yazmaqla məşhurlaşdı.
Tale elə gətirdi ki, Yonatan Afrikada da (ölümündən sonra) şöhrət qazandı: onilliklər sonra və tamamilə fərqli şəraitdə. Yeri gəlmişkən, Yonatan Nyu-Yorkda anadan olub. Lakin ailəsi tez-tez ABŞ-dan İsrailə və geriyə qayıdırdı. 1947-1949-cu illərdə ərəb-İsrail müharibəsinin qızğın vaxtında ailə İsrailə köçdü.
Benyamin Netanyahu (sağda) İsrail ordusunun elit “Sayeret Matkal” komandosunun üzvü kimi - 1 noyabr 1971-ci il.
Conatan məktəbi ABŞ-da bitirib. ABŞ-da gənclərlə bağlı problem onların həyatlarının məzmunca seyrək olmasına səbəb olub.
“Həyatımın istənilən anında özümlə üz-üzə dayanıb “Mən bunu etdim” deməyə hazır olmalıyam”, Yonatan Netanyahu İsrail Müdafiə Qüvvələrinin əsgəri olarkən deyib.
1964-cü ildə Yonatan Netanyahunun 18 yaşı tamam oldu və İsrail Müdafiə Qüvvələrində xidmətə başladı. Onun xidməti 35-ci Paraşütçü Briqadasında başladı və tezliklə - yüksək xidmətləri sayəsində paraşütçü hissələrin birinin komandiri oldu.
“Zabit kurslarına gəlincə, nəhayət ki, kurslara getməyə qərar verdim. Əsgər kursa göndərilməmişdən əvvəl üç günlük seçim testlərindən keçir. Orada sizin mühakimə yürütmək, özünüzü və tabeliyinizdə olanları idarə etmək, problemləri həll etmək bacarığınızı, rəhbərlik etmək və qərar qəbul etmək bacarığınızı, nikbinlik və bədbinlik ölçüsünü, çatışmazlıqlarınız və üstünlükləriniz və əlbəttə ki, sizə məlum olmayan onlarla başqa şeyləri test edirlər”, 1965-ci ildə atasına yazdığı məktubda deyirdi.
Seçim nəticələri 1-dən 9-a qədər olan ballarla ifadə edilir - ən yüksək bal 9, ən aşağı bal 1 olub. 60 nəfər içərisində bir neçə nəfər 7 alıb, biri 8 almağı bacarıb. Yolatan isə 9 bal alıb.
Xidmət etdikdən sonra Yoni ləqəbli Yonatan Netanyahu ehtiyata buraxılıb və təqaüdə çıxıb. Netanyahu Harvard Universitetində oxumağa getməyi planlaşdırırmış, lakin sonra “Altı günlük müharibə” başlayır.
“Altı günlük müharibə” zamanı səngərdə olan İsrail əsgərləri - İyun 1967.
Yonatan Sinay yarımadasında və Qolan təpələrində döyüşüb. Atəşkəs elan edilməzdən cəmi dörd saat əvvəl Netanyahu başqa bir yaralı döyüşçüyə kömək edərkən dirsəkdən güllə yarası alıb.
“Sevimli ana, ata və qardaş! Müharibə bitdi! Qəm-qüssə, qarışmış sevinc hamını bürümüşdü. Yaxşı ki, indi nəhayət, ara sakitləşib. Fısıltılı güllələr, partlayan mərmilər arasında qaçmaq, döyüşmək, döyüşmək və yenidən döyüşmək çox xoş deyil... Dirsəkdən güllə yarası aldım, amma narahat olmayın. Diaqnoza görə, sadəcə açıq sınıqdır. Əməliyyat olundum, həkim hər şeyin yaxşı olacağını dedi. Sümük təsirlənib, lakin sinirə toxunmayıb. Və barmaqlarımı hərəkət etdirirəm. Demək olar ki, uçurumdan yıxılıb qolunu sındırmağa bənzəyir... Vəziyyətimdən narahat olmaq lazım deyil. Əsas odur ki, mən bu müharibədən sağ çıxdım və şikəst qalmayacağam”, - Yonatan Netanyahu valideynlərinə məktubunda yazıb.
Yonatan tərxis olundu, evləndi və Harvard Universitetində oxumaq üçün ABŞ-a qayıtdı. Orada Yoni fəlsəfə və riyaziyyat üzrə mühazirələrdə iştirak etdi, yaxşı oxudu, amma yenə də İsrailə qayıtmaq arzusunda idi – “Altı günlük müharibə” başa çatsa da, yəhudi dövlətinin sərhədlərində döyüşlər dayanmadı. Bu, yıxılma müharibəsi idi - misirlilər və israillilər Süveyş kanalı boyunca atəş açdılar və hava hücumları və xüsusi təyinatlıların reydləri oldu. Netanyahu İsrailə qayıdıb və Qüds Universitetində təhsilini davam etdirdi.
Lakin 1969-cu ildə yenidən Müdafiə Qüvvələrindəı – “Sayeret Matkal” xüsusi təyinatlı dəstəsində xidmət etməyə başladı. 1972-ci ilin yayında Yonatan artıq komandir müavini vəzifəsinə yüksəlmişdi.
1973-cü ildə Yoni bir il əvvəl Münhen Olimpiadasına hücumu həyata keçirən “Qara Sentyabr” terror təşkilatının liderlərinin öldürüldüyü İsrailin Livana basqında iştirak edib.
1972-ci il Yay Olimpiya Oyunlarında ölən girovların anım mərasimi - Münhen, Almaniya.
Ərəb orduları bir çox yəhudinin işləmədiyi şənbə günü İsrailə hücum edir. Döyüşlərdə Netanyahu artıq şəxsən “Sayeret Matkal”a komandanlıq edir və Qolan təpələrindəki döyüşdə onun döyüşçüləri təxribat qrupunun 40-a yaxın suriyalı zabitini öldürüb. Bir neçə ay sonra müharibə qələbə ilə başa çatdı - İsrail üçün çətin, lakin yenə də qələbə ilə.
“Hər halda, cəmiyyətin başqa bir hissəsində ərəblərlə sülh sazişinə ümidin necə qaldığına acı və qəzəblə baxıram. Sağlam düşüncə və zəka deyir ki, ərəblər əsas məqsədlərindən - ölkəmizi məhv etməkdən əl çəkməyiblər. Lakin yəhudilərə həmişə zərər vuran özünü aldatma fikri yenidən baş qaldırıb. Bu bizim böyük problemimizdir. Biz inanmaq istəyirik və inanırıq. Görmək istəmirik, ona görə də gözlərimizi yumuruq. Biz min illik tarixin dərslərindən öyrənmək istəmirik və biz onu təhrif edirik”, - Yonatan 1973-cü ildə məktubunda yazır.
Yonatan Netanyahu Yom Kippur müharibəsinin sonunu qəhrəman kimi qarşılayıb. O artıq “Altı günlük müharibə” zamanı mükafatlandırılıb və burada daha bir orden alıb. Təxminən 28 yaşında olan gəncin karyerası Müdafiə Qüvvələrində yüksəlişdə idi.
Yəhudilər - sola, digərləri - sağa
1976-cı il iyunun sonunda Fələstinin Azadlığı üçün Xalq Cəbhəsinin fələstinli yaraqlıları və Alman İnqilab Hüceyrələrinin solçu terrorçuları “Air France”a məxsus “Airbus” A300B4-203 sərnişin təyyarəsini qaçırdılar. Təyyarə Təl-Əvivdən Parisə uçurdu. Təyyarəni qaçıranlar arasında iki fələstinli və iki alman, Vilfrid Böse və Bricit Huhlman da olub. Tarixdə fələstinli terrorçuların adları qalmayıb.
Qaçırılan təyyarənin göyərtəsində əksəriyyəti yəhudi və ya İsrail vətəndaşları olan 246 sərnişin olub. Təyyarənin ekipajı 12 nəfərdən ibarət olub. Təyyarəni qaçıranlar Yunanıstanın Afina şəhərində dayanma zamanı miniblər. Havaya qalxdıqdan dərhal sonra təyyarə ələ keçirilərək Liviyaya qaçırılıb. Təyyarəni qaçıranlar orada Böyük Britaniyadan olan İsrail vətəndaşını azad ediblər, qadın özünü aşağı atıb.
Bir neçə saat sonra girovların olduğu təyyarə Uqandanın Entebbe hava limanına enib. Prezident İdi Amin daha sonra orada hökmranlıq etdi - ömürlük Prezident, amma əslində növbəti hərbi çevriliş zamanı hakimiyyəti qəsb edən tiran oldu. İdi Amin rejimi xüsusilə qəddar idi, hətta Afrika standartlarına görə yüz minlərlə insan öldürüldü və o iki minə yaxın qurbanı şəxsən güllələdi. O çoxlu arvadlarını da döyərək “Şotlandiya kralı” titulunu aldı.
Prezident İdi Amin Uqandanın Kampala yaxınlığındakı Entebbe hava limanında “Range Rover” idarə edir.
Bundan əlavə, o, xarici siyasət həvəskarı idi: Uqanda SSRİ-dən hərbi yardım aldı və Fələstin Azadlıq Təşkilatı (FAT) İdi Aminə hərbi təlimatçılar göndərdi.
Fələstinlə sıx əlaqələri sayəsində İdi Amin (bəlkə də dostu, liviyalı siyasətçi Müəmmər Qəddafinin xahişindən sonra) qaçırılan təyyarəni girovlarla birlikdə qəbul etməyə razılaşıb. Terrorçular Entebbe hava limanının sərnişin terminalına aparılan 256 nəfərin hamısını öldürməklə hədələyiblər.
Girovların həyatları müqabilində onlar beş milyon dollar və İsrail, Almaniya və Keniya həbsxanalarından 53 Fələstin Azadlıq Təşkilatı yaraqlısının azad edilməsini tələb ediblər. İyulun 1-də səhər edamlar başlamalı idi.
Terrorçular tərəfindən əsir götürülən təkcə yəhudilər və israillilər deyildi, baxmayaraq ki, onlar tez bir zamanda digər millətlərin girovlarından ayrılıblar. 84 İsrail, 42 Fransa, 25 Yunanıstan, 32 ABŞ vətəndaşı və 30 Britaniya vətəndaşı, beş ispan, doqquz italyan, habelə Koreya, Yaponiya, Belçika, Danimarka və Almaniya vətəndaşları silahla saxlanılıb.
Terrorçular bəzilərini İsrail vətəndaşlığını gizlətmələri ilə bağlı sorğu-sual ediblər, lakin sərnişinlər arasında ikili vətəndaşlığı olan bir İsrail Müdafiə Qüvvəsi zabiti tapmayıblar. Daha iki qadın, amerikalı Janet və fransız qadın Joselin, həmçinin fransız Jan-Jak Mimuni də könüllü olaraq yəhudi qrupuna qoşulub.
Polkovnik-leytenant Yonatan (Yoni) Netanyahu, İsrail ordusunun elit komando bölməsinin komandiri Sayeret Matkal.
30 iyundur. Qeyri-yəhudilər arasından uşaqlı analar və qocalar olmaqla 48 nəfər seçilib Parisə göndərildilər. Nəhayət, iyulun 1-də İsrail hökuməti terrorçularla danışıqlara razılıq verib. Girovlar ultimatumu iyulun 4-dək uzadıb, daha 100 girovu azad ediblər. Onlarla birlikdə Entebbe hava limanında 106 nəfər qalıb ki, onların da əksəriyyəti İsraildən olan yəhudilər olub.
İsrailin 2015-ci ildə məxfilikdən çıxarılan sənədlər sayəsində problemi güc yolu ilə həll etmək niyyətində olduğu ortaya çıxdı. Danışıqlar və olduqca ikitərəfli üçüncü tərəf olan İdi Aminin iştirakı ilə sadəcə vaxt qazanmaq üçün bir plan idi.
Tarixdə sonradan Entebbe əməliyyatı kimi tanınan Tyunderball əməliyyatı iyulun 3-nə planlaşdırılıb. Əvvəlcə Uqanda əsgərləri ilə məşğul olmaq lazım idi. İsrailin keçmiş müdafiə naziri Şimon Peresin xatirələrinə görə, əməliyyatın planlaşdırılması zamanı İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinin komandiri ondan yalnız Entebbeni, yoxsa bütün Uqandanı ələ keçirmək istəyib-istəmədiyini soruşub: “İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinin komandiri Benyamin Peledin dedi ki, Entebbeni ələ keçirmək üçün ona yalnız 100, bütün Uqanda üçün isə 500 əsgər lazımdır. Biz özümüzü yalnız hava limanı ilə məhdudlaşdırmaq qərarına gəldik”.
İsrailin Afrikadakı hərbi mövcudluğu o dövrdə artıq kifayət qədər nəzərə çarpırdı. Müdafiə Qüvvələrindən olan təlimatçılar İdi Amin də daxil olmaqla Afrika diktatorlarının ordularının xüsusiyyətini öyrədirdilər. İsrail xüsusi təyinatlılarının zabitlərindən biri Uqanda əsgərlərinin nəyi bacarıb nə edə bilməyəcəyini yaxşı bilirdi.
Kəşfiyyat işi sayəsində israillilər aerodromun Uqanda ordusunun 21 min əsgəri (təxminən üç diviziya), həmçinin 250-dən çox zirehli texnika ilə mühasirəyə alındığını bildilər. 50 MiQ-17 və MiQ-21 qırıcıları uçuş-enmə zolaqlarında hazır vəziyyətdə dayanmışdı.
İsraillilər 3 iyul 1976-cı ildə Uqandanın Entebbe hava limanında əməliyyatdan sonra xilas edilmiş girovların Ben Qurion hava limanına gəlməsini izləyirlər.
İsrail kəşfiyyat xidməti Mossad azad edilmiş girovlarla müsahibə apararaq bədbəxtlik içində qalan yoldaşlarının Entebbedə harada olduğunu müəyyən edib.
“Bütün əməliyyat 48 saat ərzində planlaşdırılıb. Başqa bir oxşar hərbi əməliyyatı planlaşdırmaq bir ay, iki, altı ay və ya daha çox çəkə bilər, bizim cəmi iki günümüz var idi, planın yalnız iki faizini işləyə bildik, 98 faizi isə improvizə üçün qaldı”, Entebbe basqında iştirak edən İsrail Müdafiə Qüvvələrinin polkovnik-leytenantı Yeşua Şavane deyib
Uqandanın qonşularından heç biri İsrailə kömək etmək istəmirdi - hamı İdi Amindən qorxurdu. Və yanacaq doldurmadan göyərtəsində xüsusi təyinatlılar olan C-130 “Hercules” təyyarəsi irəli-geri uça bilməzdi. Bununla belə, Keniyadakı yəhudi diasporasının və Britaniya kəşfiyyatı MI6-nın səyləri sayəsində Keniya hava məkanını keçmək və yanacaq doldurmaq üçün Prezident Como Kenyattadan razılıq almaq mümkün olub.
İdi Amin qarşıdan gələn basqını əvvəlcədən bilirdi, lakin onun əsgərləri ilə İsrail hərbçiləri arasında real hərbi toqquşmanın mümkün nəticələrindən çox qorxduğunu deyirlər. Buna görə də atəş açmamağı əmr etdi. Digər mənbələrə görə, onun komandirinə basqın barədə məlumat verilib, lakin o bütün bunların cəfəngiyyat olduğunu deyərək, bundan imtina edib. Necə deyərlər, bura Afrikadır.
Gecə saatlarında İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus dörd nəqliyyat təyyarəsi gizli şəkildə Entebbe hava limanına enib. Xüsusi təyinatlı dəstənin komandiri 30 yaşlı polkovnik-leytenant Yoni Netanyahu idi.
“Ordu məni işimlə həddən artıq yükləyir, şəxsi işlərə bir dəqiqə belə vaxt ayıra bilmirəm. Belə iş ciddi məmnunluq gətirir, lakin böyük yorğunluğa və bədənin, ruhun tədricən tükənməsinə səbəb olur”, Yonatan Netanyahu bildirir.
Onun bölməsinə 30 komando daxil idi. Tapşırıq terminala hücum etmək və girovları azad etmək olub. Mayor Muki Bezerin komandanlığı altında 15 nəfər içəri daxil olur, Yonatan Netanyahunun başçılıq etdiyi daha 15 nəfər isə çöldə keşik çəkir. İsrailin daha iki xüsusi təyinatlı bölməsi əməliyyatın təhlükəsizliyini təmin edib - onlar perimetri saxlayıblar, limanı Uqanda əsgərlərindən qoruyublar.
Təl-Əviv hava limanında izdiham - 3 iyul 1976-cı ildə Uqandanın Entebbe hava limanında əməliyyatdan sonra İsrailə qayıdan xilasetmə eskadronunun komandirini havaya qaldırırlar.
Göyərtəsində xüsusi təyinatlılar olan İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus təyyarələr Afrika dövlətlərinin radarlarının diqqətindən yayınmamaq üçün əməliyyat yerinə 30 metr yüksəklikdə uçublar. Qırmızı dəniz üzərində uçduqdan sonra dörd C-130 Viktoriya gölünə çatıb. Daha sonra onları iki “Boeing” 707 - xəstəxana və komanda mərkəzi müşayiət edib. İkinci təyyarə əməliyyat zamanı Entebbe üzərində dövrə vurub, birincisi isə Keniya hava limanında yaralıları gözləyib.
Qaranlığın örtüyü altında İsrail yük təyyarələri lyukları açıq şəkildə Entebbe aerodromuna enib. Onların içindən üstü açıq “Land Rover” cipləri atılıb. Terrorçularda İdi Aminin kortejinin getdiyi təəssüratı yaransın deyə, sütunun qabağında qara “Mercedess” gedib.
Kortej tam sürətlə terminala tərəf getdi - əsl diktatora yaraşan formada. Birdən onu iki Uqanda ordusunun mühafizəçisi saxladı - onlar bilirdilər ki, İdi Amin bu yaxınlarda ağ “Mercedess” sürürdü. Komandolar onları susdurucusu olan tapançalarla öldürüblər. Lakin sonra başqa bir israilli avtomatdan atəş açıb. Bununla da hücum başlayıb. İsrail Müdafiə Qüvvələrinin xüsusi təyinatlıları terminala tərəf qaçaraq girişdə ivrit və ingilis dillərində qışqırdılar: “Döşəyin! Biz İsrail əsgərləriyik!”.
Xilas edilmiş israilli girovlar Entebbe əməliyyatından sonra İsrailə qayıtdıqdan sonra Ben Qurion hava limanında dostları və ailəsi tərəfindən qarşılanır.
Mayor Muka Betzer binaya girib və səhvən fransız gənci güllələyib – o başqa dillərdəki əmrləri başa düşmürdü. 52 yaşlı Pasko Koen və SSRİ-dən olan 56 yaşlı repatriant İda Borohoviç də komando tərəfindən açılan atəş nəticəsində ölümcül yaralanıb. Nəhayət, terrorçu Vilfrid Böse güllələnərək öldürülüb - o nədənsə əlində Kalaşnikov avtomatı ilə girovlarla zalda tək qalıbmış.
Qalan terrorçular - üçü başqa otaqda olublar. Müdafiə Qüvvələrinin əsgərləri oraya qumbaraatan atıb, sonra isə avtomat silahlarla yaralı silahlıları məhv ediblər.
Bu zaman qrupun digər təyyarələri yerə enib və içərisindən zirehli texnikalar çıxıb. Onların vəzifəsi Uqanda döyüşçülərini məhv etmək və hava limanının ətrafındakı qoruyucu perimetri gücləndirmək idi. Yanacaq doldurmaq üçün bir saat dayanmaq lazım idi.
İki dəqiqədən az vaxt ərzində hava limanının foyesində hər şey başa çatır: komandolar və azad edilmiş girovlar təyyarələrə qayıdıblar.
Bu zaman uqandalılar nəzarət qülləsindən onlara atəş açıblar. Yonatan Netanyahu boğazından güllə yarası alıb. O yerindəcə ölüb və Entebbe basqını zamanı ölən yeganə İsrail hərbi qulluqçusu oldu. Lakin Netanyahu ailəsi Yoninin alman terrorçunun gülləsindən öldüyünü iddia edir.
İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu mərhum qardaşı Yonatan (Yoni) Netanyahunun təsvir olunduğu pankart qarşısında dayanarkən tələbələrlə danışır - Elkana qəsəbəsi, İordan çayının qərb sahili, 1 sentyabr 2019-cu il.
Daha beş komando yüngül xəsarət alıb. Müdafiə Qüvvələri pulemyot və qumbaraatanlardan atəşə cavab verib və Uqanda əsgərləri tezliklə öldürülüblər - ümumilikdə, 33-dən 45-ə qədər əsgər.
Əməliyyat 53 dəqiqə çəkib. Girov götürülən 106 nəfərdən 102-si xilas edilib, onlardan 10-u yaralanıb. İsraildən olan 74 yaşlı İngilis qadın Dora Blok da ölüb - hücum zamanı xəstəxanada olub və İdi Aminin əmri ilə Uqanda kəşfiyyatçıları tərəfindən öldürülüb.
Yaralı əsgərlərdən biri iflic olub. Uqandalıların yarısı “dost atəşindən” ölüb. Uqanda Hərbi Hava Qüvvələrinin 8 qırıcısı məhv edilib. Qəzəblənən İdi Amin Keniyadan İsrailə yardım etdiklərinə görə keniyalıların öldürülməsini əmr edib. Bununla da 245 nəfər terrorun qurbanı olub.
Üç gün sonra Yonatan Netanyahu İsrailin əsas milli abidəsi olan Herzl dağı hərbi qəbiristanlığında hərbi şərəflə dəfn edilib.
Onun şərəfinə girovların azad edilməsi üzrə unikal xüsusi əməliyyat “Yonatan” adlandırılıb.
İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu (solda) və Uqanda prezidenti Yoveri Museveni (sağda) - İsrail Baş nazirinin Uqandadakı Entebbe hava limanına gəlişindən sonra dövlət himnləri zamanı dayanırlar - 4 iyul 2016-cı il.
2009-cu ildə TASS-a müsahibəsində özü də böyük qardaşı ilə birlikdə xüsusi təyinatlılarda xidmət edən Benyamin Netanyahu Yonatanın ölümündən sonra keçirdiyi hisslərdən danışıb: “Bu, mənim həyatımın mənasını dəyişdi. Aydındır ki, biz çox yaxın idik, ona çox hörmət edirdim. Əfsanə olmaq üçün ölmək lazım deyildi. Amma Yonatan öldü”.
“Bəzən beynimdə onunla danışmağa çalışıram. Ondan asılılığımı hələ də hiss edirəm və onun obrazının bu hissi məni xüsusilə həyəcanlandırır və sevindirir”, - Benyamin Netanyahu qardaşı haqqında danışarkən deyib.