Aleksey Dzermant: “Ermənistan başa düşsün ki, azərbaycanlılara hücum edilsə...”

Aktual

18.12.2020 - 19:18

“Qarabağ münaqişəsinin həlli, Avrasiyadakı problemləri Qərbi cəlb etmədən həll etmək üçün əvəzolunmaz bir təcrübədir” – Belarus politoloqu

 

26 noyabr - 8 dekabr tarixləri arasında, üçtərəfli sazişin şərtlərinə tabe olmaqdan imtina edən erməni silahlı qrupları təxribat hücumları təşkil etdilər, nəticədə dörd Azərbaycan əsgəri şəhid oldu və daha üç nəfər yaralandı. Müqavilənin belə açıq şəkildə pozulmasına Azərbaycan necə münasibət göstərməlidir? Azərbaycanın qələbəsi nəticəsində tamamilə fərqli bir reallığın yaranmasından sonra, Avrasiya bölgəsindəki ölkələr arasındakı münasibətlər necə olacaq? Azərbaycanın bu müharibədə qazandığı təcrübə harada və necə tətbiq oluna bilər?

 

AYNA-nın bu və digər suallarını Belarus Respublikası Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə İnstitutunun tədqiqatçısı, “Şimali Avrasiya” İnteqrasiya Tədqiqatları Mərkəzinin direktoru, politoloq Aleksey Dzermant cavablandırıb.

 

- Azərbaycan Baş Prokurorluğu Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin dörd hərbçisinə qarşı cinayət işinin başladıldığı barədə məlumat yaydı. Onlardan ikisi ölən erməni hərbçilərinin cəsədlərini ələ salmaqda, ikisi erməni məzar daşlarını dağıtmaqda günahlandırılır. Bu, mənə bir tarixçi kimi Sovet Hərbi Prokurorluğunun 1945-ci ildə Almaniya əhalisinə qarşı cinayətə görə Sovet hərbi qulluqçularını necə cəzalandırdığını xatırladır. O zaman bu tipli ittihamlarla bir neçə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı da güllələndi. Azərbaycanın bu addımını necə qiymətləndirirsiniz?

 

- Əlbəttə ki, onların günahkarlıq dərəcələrini şərh etməyəcəm. Buna məhkəmə qərar verəcək. Siyasi baxımdan özünü ədalətli və hüquqi hesab edən hər bir dövlət bu faktları araşdırmalı və günahkarları cəzalandırmalıdır. Bu, bir universal prinsipdir. Və bu mənada Azərbaycan əhəmiyyətli dərəcədə yetkin bir dövlət olduğunu göstərir, hüquqi, ilk növbədə qanunun aliliyinə sadiqliyini nümayiş etdirir və vəzifələrindən və ranqından asılı olmayaraq kiminsə vəhşiliyinə yol vermir. Bu, yetkin bir dövlət mövqeyidir, baxmayaraq ki, yenə də təkrar edirəm, təqsirləndirilən hərbi qulluqçuların təqsirkar və ya təqsirsizliyinin dərəcəsi məhkəmə tərəfindən təyin olunmalıdır.

 

- Ancaq Ermənistana diqqət yetirsəniz, hərbi cinayətlər törətməkdə təqsirli olan şəxslərin məsuliyyətə cəlb edilməsi faktları yoxdur. Gəncə və Bərdəyə eyni raket hücumları çox sayda mülki şəxsin ölümünə səbəb oldu. Belə bir uyğunsuzluq nə ilə izah edilə bilər?

 

- İrəvanda siyasi vəziyyət mürəkkəb olaraq qalmaqda davam edir. Odur ki, erməni tərəfinin belə araşdırmalarla məşğul olacağını deməyə ehtiyac yoxdur. Çox çətin bir siyasi dövrü yaşayırlar, hamı siyasi hesablaşmalarla məşğuldur. Əgər Ermənistan tərəfindən ciddi müharibə cinayətlərindən danışırıqsa, Azərbaycanda dəlillər varsa, o zaman ən yaxşısı beynəlxalq təşkilatlarla əlaqə yaratmaqdır. Çünki açıq şəkildə görünür ki, Ermənistanda bu məsələlərlə məşğul olacaq, siyasi məsuliyyəti öz üzərinə götürəcək bir qurum və ya şəxs yoxdur.

Политолог рассказал о компромиссном решении для Лукашенко и оппозиции

- 1977-ci il Əlavə Protokollarına əsasən, əhalinin sıx olduğu ərazidə yerləşən hərbi hədəflərə zərbə vurmaq qadağandır. İstisna yalnız mülki hədəflərə zərər vermədən, yalnız hərbi hədəfi vura biləcək dəqiq silahlar üçün edilə bilər. Ancaq Ermənistan Azərbaycan şəhərlərini, bir kilometrlik radiusda sapması olan R-17 Scud” raketləri ilə vurdu. Sizcə, daha inkişaf etmiş “İskəndər”lərin deyil, bu qeyri-dəqiq raketlərin seçilməsinin səbəbi nə idi?

 

- Ermənistan hərbi rəhbərliyinin qərarlarını şərh etmək mənim üçün çətindir. Deyə biləcəyim tək şey müharibənin aparılması ilə bağlı konvensiyaların pozulduğu üçün Azərbaycan tərəfinin beynəlxalq qurumlara müraciət etmək, bu hadisələri araşdırmaq və cinayətkarları müəyyən etmək hüququna malik olmasıdır. Başqa bir seçim görmürəm. Belə bir silahın istifadəsi faktı onun verdiyi mülki zərərin göstərilməsini tələb edir. Erməni tərəfinin nə üçün bu cür silahlardan istifadə etməsini söyləmək çətindir, çünki onların motivasiyasını həmişə başa düşə bilmirik. Həm siyasətçilər, həm generallar, həm də ayrı-ayrı erməni hərbi qulluqçularının müxtəlif motivasiyaları ola bilər.

 

- Ancaq həqiqət budur ki, “Scudları işə salmaq üçün içərilərinə uçuş missiyası daxil etməlisiniz. Bunu Ermənistanın Ali BKomandanı olan Baş nazirinin əmri olmadan etmək mümkün deyil. Əsas günahkarın o olduğunu deyə bilərikmi?

 

- Ermənistanın hərbi-siyasi rəhbərliyində bu və ya digər şəxsə qarşı ittiham irəli sürmək üçün BÜTÜN dəlilləri toplamaq lazımdır.

 

- Onlar artıq toplanıb...

 

- Bundan sonra beynəlxalq qurumlarla əlaqə qurmalısınız. Çünki Azərbaycanın məhkəmə sistemi məhkəmə icraatına başlasa da, Azərbaycanın yurisdiksiyasının nə dərəcədə yayıldığını başa düşürük. Beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiya göstərməsi üçün yalnız bu vəziyyətdə istifadə olunan beynəlxalq mexanizmlərdən istifadə etmək lazımdır. Müxtəlif beynəlxalq məhkəmələr və s. Ermənistanın konkret liderlərini məhkəməyə cəlb etməyin yeganə yoludur.

 

- Üçtərəfli bəyanat imzaladıqdan sonra, erməni tərəfi Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonları da boşaltdı. Azərbaycan orada yollar və elektrik ötürücü xətlər çəkməyə başladı. Dinc bir həyat qurmaq üçün bütün addımlar atılır. Eyni zamanda, tamamilə ermənilərin məskunlaşdığı Dağlıq Qarabağın özü ilə bağlı məsələ hələ də qalmaqdadır. Ermənilərin sıx yaşadığı bölgələrin Azərbaycana tam inteqrasiyası üçün hansı addımlar atılmalıdır?

 

- İlk növbədə azad edilmiş ərazilərdə dinc, firavan bir həyat təşkil etməlisiniz. O zaman ermənilər özləri görəcəklər ki, həyat bitməyib, davam edir. İkincisi, sülhün bərqərar olması üçün hərbi əməliyyatların bərpası istisna edilməlidir. Və sonra orada yaşayan erməni əhalisinə muxtariyyət verilməsindən danışmaq olar. Təhlükəsizlik zəmanətləri. Bu, siyasi-iqtisadi bir məsələdir və elə bir şəkildə həll edilməlidir ki, yerli əhali Azərbaycanın qalan hissəsindən qopmuş, bir növ anklav olaraq qalmasın, tədricən ölkənin inkişafına cəlb olunsun. Və bütün bunların qarantı Azərbaycandır, erməniləri öz vətəndaşı hesab etməyə, bütün hüquqlarını verməyə davam etməlidir.

 

- Ancaq Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dəfələrlə siyasi muxtariyyət olmayacağını söyləyib. Bəyan edib ki, Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın digər bölgələri ilə eyni statusa sahib olacaq.

 

- Dağlıq Qarabağ erməniləri onlara silahlı təzyiq göstəriləcəyindən qorxurlar. İndi bu qorxuların haqlı olub-olmaması barədə danışmayacağam. Ancaq onları inandırmaq üçün bəzi ciddi arqumentlərə ehtiyac var. Belə mübahisələrdən biri siyasi muxtariyyət ola bilər. Ancaq Azərbaycan rəhbərliyi bu cür muxtariyyətin verilməsinin məqsədəuyğun olmadığını düşünürsə, bu bölgəyə ciddi iqtisadi dəstəkdən danışmaq lazımdır. Belə ki, ermənilər onlara qayğı göstərildiyini hiss etsinlər və anlasınlar ki, muxtar status heç nəyi həll etmir. Bu fikri onlara çatdırmalısınız. Ancaq əvvəlcə sakitləşdirmə prosesindən keçməlisiniz. Əvvəla, onsuz da azad edilmiş bölgələri inkişaf etdirin ki, Azərbaycanın konstruktiv inkişaf proqramını həyata keçirdiyini görsünlər.

 

- Bugünlərdə atəşkəs pozuldu. Çaylaqqala və Tağlar kəndlərində məskunlaşan erməni silahlı birləşmələri 26 noyabr - 8 dekabr tarixləri arasında təxribat hücumları təşkil etdilər, nəticədə dörd Azərbaycan əsgəri öldürüldü, daha üç nəfər yaralandı. Bu birləşmələrin sülhməramlı kontingentin tələblərinə tabe olmadığını görən Azərbaycan hərbçiləri onları təsirsiz hala gətirməyə çalışaraq, 12 dekabr tarixində Çaylaqqala kəndini bir döyüşlə təmizlədilər. Erməni tərəfi dərhal bu hadisədən Bakı ilə Moskva arasındakı münasibətləri pozmaq üçün istifadə etməyə çalışdı və sülhməramlıları reaksiya verməməkdə günahlandırmağa başladı. Silahlı quldurlar əmrləri yerinə yetirmirlərsə, Azərbaycan hərbçiləri necə davranmalıdırlar? Və onsuz da çox kövrək atəşkəsi pozmaq cəhdinə Azərbaycan hərbçiləri necə reaksiya göstərməlidir?

 

- Qanunun tələbinə əsaslansaq, təbii ki, Azərbaycan özünün hesab etdiyi ərazidə hər hansı bir əməliyyat keçirmək hüququna malikdir: həm antiterror, həm də ümumi hərbi əməliyyat. Və başa düşürük ki, davam edən prosesin əsas məqsədi son sakitləşdirmədir. Əlbəttə ki, hərbi əməliyyatları qızışdırmaq cəhdlərini yatırmaq lazımdır və bu halda Azərbaycan hərbçilərinə birbaşa hücum olarsa, mövcud bütün vasitələrlə cavab vermək hüququna malikdirlər. Bu vəziyyətdə, anladığım qədər razılaşmanın şərtlərini yerinə yetirmək, bu kimi hadisələrin baş verməməsi üçün şəraiti təmin etmək artıq sülhməramlıların missiyası və birbaşa vəzifəsidir. Fikrimcə, indi Azərbaycan müharibəni davam etdirməkdə maraqlı deyil, bütün bu məsələləri güc tətbiq etmədən həll etmək onun üçün daha əlverişlidir. Ancaq ermənilər də başa düşməlidirlər ki, Azərbaycan hərbçilərinə hücum edilərsə, cavab zərbəsi özünü çox gözlətməyəcək.

 

- Sülhməramlı missiya çərçivəsində hər iki ölkənin hərbçilərinin Moskva sazişinin şərtlərinin yerinə yetirilməsini izləyəcəyi ortaq Rusiya-Türkiyə Monitorinq Mərkəzi yaradıldı. Bu Mərkəzin yaradılması Türkiyə üçün nə deməkdir? Ankaranın bütün prosesə təsiri olacaqmı?

 

- Məncə, bu, hərbi-siyasi baxımdan Türkiyə üçün vacib bir nailiyyətdir, çünki Cənubi Qafqaza təsir edən həlledici amillərdən biri kimi gəlir. Əlbəttə ki, bu, dövlət üçün bir uğurdur. İndi bölgəyə təsir edən qüvvələrin konfiqurasiyası bəlli oldu. Bunlar regional qüvvələr: Türkiyə, Rusiya və İrandır Onlar vəziyyəti mümkün qədər faydalı şəkildə həll etməkdə birbaşa maraqlı olan ölkələrdir. Bu səbəbdən, düşündüyüm kimi, Türkiyənin bölgədə meydana çıxması bölgənin inkişafında yeni bir dövrdür. Və Rusiya-Türkiyə əməkdaşlıq təcrübəsinin nə qədər uğurlu olacağına baxmalıyıq. Bu təcrübə gələcək üçün də faydalı olacaq. Çünki Rusiya ilə Türkiyənin həm bölgədə, həm də xaricdə qarşılıqlı əlaqə ilə işləməsi lazım olacaq.

 

- Qarabağ münaqişəsinin sonu Yaponiyadan Cəbəllütariq boğazına qədər bütün Avrasiya məkanında gələcək inteqrasiya proseslərinə necə təsir edəcək?

 

- Bu, ən azından Avrasiyanın, Cənubi Qafqazın və qismən Yaxın Şərqin müəyyən bir bölgəsi üçün olduqca vacib bir hadisədir. Çünki bu, bölgələrarası problemləri Qərbi cəlb etmədən həll etmək üçün əvəzolunmaz bir təcrübədir. Yəni bu, Avrasiyanın bu hissəsindəki oyunçuların səyləri ilə həll olunan Avrasiyadaxili bir münaqişədir. Bu, çox vacib bir nümunədir. Çünki Avrasiyadakı hər hansı problem yerli qüvvələr tərəfindən həll olunmalıdır. Və açıq şəkildə Türkiyənin inteqrasiya planlarından milli maraqlarının reallaşmasına doğru dönməsi və bunun Qərblə əks istiqamətdə müəyyən bir dönüş yaşandığını göstərir. Buna görə Avrasiya məkanında layihələr, birliklər və inteqrasiya təklifləri daxil olmaqla bir növ platformalar, qarşılıqlı əlaqə, rabitə və koordinasiya kanalları yaratmaq lazımdır. Ən azından Türkiyə, Rusiya və İranın maraqlarını koordinasiya etməyi öyrənsək, bu, inkişaf üçün çox böyük bir təkan verəcək. Və qarşıdurma məkanının içində olsaq, yalnız itkilərə məruz qalacağıq. Buna görə də Qarabağ münaqişəsinin bitməsinin Avrasiya məkanında ortaq maraqlar və layihələrin əlaqələndirilməsi üçün bir növ ortaq platforma yaratması çox vacibdir.

Müəllif: Zaur Mehdiyev