“Bölgəni yandıracağıq” deyən husilərin tarixi və bu gün Qırmızı dənizdə baş verən hadisələrlə bağlı gözləntilər
Yanvarın 12-nə keçən gecə ABŞ və Böyük Britaniya Yəməndəki husilərin hədəflərinə kütləvi raket zərbələri endirdi. Hücumlar döyüş gəmiləri, sualtı qayıqlar və qırıcı təyyarələrdən, “Tomaqavk” raketlərindən istifadə edilməklə həyata keçirilib. Böyük Britaniyanın Baş naziri Rişi Sunak qeyri-döyüş dəstəyinin Hollandiya, Kanada və Bəhreyn tərəfindən verildiyini, ABŞ Prezidenti Co Bayden isə öz növbəsində Yəmənə endirilən zərbənin müdafiə xarakterli olduğunu bildirib. Husilər isə raket hücumlarına cavab verəcəklərini və bütün Yaxın Şərq bölgəsini “yandıracaqlarını” vəd etmişdilər. Gərginlik bu gün də davam edir. Ötən həftə də ABŞ və Britaniya husilərin hədəflərini vurdu. Husilər də öz növbəsində Qırmızı dənizdə aktivliklərini nümayiş etdirirlər.
“Lenta.ru” Husilər hərəkatının tarixinə nəzər salıb, Yaxın Şərqdə yeni genişmiqyaslı müharibənin perspektivlərini araşdırıb. AYNA sözügedən araşdırmanı istinadla təqdim edir:
Husilər kimlərdir?
Husilər hərəkatının tarixi 1990-cı illərdən başlayıb. Onun əsas bazası Səudiyyə Ərəbistanı ilə sərhəddə yerləşən zeydilərin məskunlaşdığı Səada vilayətidir. Hərəkatın banisi, özünü İmam Hüseyn Bədruddin əl-Husi adlandıran şəxs İslamın hələ müxtəlif təlimlərə və məktəblərə bölünmədiyi dövrə, köklərə qayıdıb, bütün müsəlmanların birlik prinsipləri əsasında birləşməsini müdafiə edirdi. Qurani-Kərimdən təkcə dini və əxlaqi deyil, həm də sosial-iqtisadi münasibətləri götürdüyünü söylədi. Hərəkatı isə “Ənsar Allah”, yəni “Allahın tərəfdarları” adlandırdı.
Husilərin Ali Siyasi Şurasının üzvü Məhəmməd Əli əl-Husi Yəməndə ABŞ-Böyük Britaniya əməliyyatına qarşı mitinqdə silaha sarılıb: Yəmən, Səna - 12 yanvar 2024-cü il.
İslamın köklərinə qayıtmaq istəklərinə baxmayaraq, husiləri fundamentalist hərəkat adlandırmaq olmaz. Əksinə, qonşu Səudiyyə Ərəbistanında geniş yayılmış fundamentalist sələfilik və vəhhabi məktəblərini həmişə Yəmən kimliyinə təhlükə adlandırıblar. Husilər İslam cəmiyyətlərini Qərb təsirindən qorumaq üçün aktual bir ideya olaraq qalması üçün İslamda islahat aparmağı müdafiə ediblər.
Təəccüblüdür ki, Husilər hərəkatı özünü eyni zamanda, yerli Yəmən hərəkatı, yəmənlilərin kimliyini və maraqlarını yad mədəni təsirlərdən müdafiə edən və islahatçı anti-imperialist tipli panislam ideologiyası kimi mövqe tutur.
Politoloq və Rusiya Beynəlxalq Məsələlər Şurasının (RİAC) eksperti, politoloq Kirill Semenov deyir ki, husiləri digər islami hərəkatlardan fərqləndirən cəhət budur ki, bu, Zeydi hərəkatıdır və bənzərsizdir: “Husilər İslamın ayrı, müstəqil bir qolu olduğunu bəyan edirlər və bu, hazırda yalnız Yəməndə mövcuddur. Bu, şübhəsiz ki, şiə İslamıdır, lakin tez-tez deyildiyi kimi, digər şiəliyə yaxın deyil. O çox müstəqildir və məsələn, İrandakı şiəlikdən çox fərqlidir. İslam hərəkatlarının və qruplarının bütün Yaxın Şərq mozaikasında husilər sırf Yəmənə aiddir”.
Husilər xarici siyasət ideologiyalarında “ABŞ-a ölüm, İsrailə ölüm, yəhudilərə lənət, İslama qələbə” şüarından istifadə edərək radikal anti-Qərb mövqe tuturlar. Eyni zamanda, onların rəsmi nümayəndələri vurğulayırlar ki, hərəkat ABŞ və İsrailin sözün əsl mənasında məhv edilməsini deyil, yalnız İslam dünyasına qarşı imperialist siyasət yürüdən hökumətlərinin hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmasını müdafiə edir.
Husilər öz hərəkatlarını HƏMAS və Hizbullahla birlikdə İsrail, ABŞ və bütün Qərbə qarşı İranın rəhbərlik etdiyi “müqavimət oxunun” bir hissəsi hesab edirlər.
Yəmənin paytaxtı Sənada Səudiyyənin rəhbərlik etdiyi hava hücumlarına qarşı nümayiş zamanı Husi hərəkatının qurucusu Husi Bədruddin əl-Husinin posterini tutan husi döyüşçüsü - 18 may 2015-ci il.
Bununla belə, politoloq Semenov husiləri sırf İranın maraqlarından çıxış edən qüvvə hesab etmir: “Zeydilər İran şiələrindən çox fərqlidirlər. Təbii ki, onların ortaq nöqtələri, ümumi ideoloji təlimatları var, xüsusilə də İsrail və ABŞ-la bağlı. Amma Husilər hərəkatı İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) emissarları tərəfindən yaradılmayıb. Yəməndə tamamilə müstəqil şəkildə ortaya çıxdı və onlar İranda müttəfiq tapdılar. Çünki hərəkatın o zaman arxalanacağı başqa qüvvə yox idi”.
Yəməndə hərbi çevriliş
2004-cü ildə husilər faktiki olaraq Yəmən hökumətinə qarşı qiyam qaldırdılar. Onlar ölkə Prezidenti Əli Abdulla Salehi korrupsiyada və ABŞ-la əlaqələrdə ittiham edirdilər. Müharibə altı il davam etdi və əhalisi şiə olan Yəmənin şimal əyalətlərini humanitar fəlakət zonasına çevirdi. Hökumət heç vaxt husiləri məğlub edə bilmədi və döyüşlər atəşkəs imzalandıqdan sonra sona çatdı.
Düzdür, növbəti il Yəmən ərəb baharı hadisələri ilə ələ keçirildi. Husilər iğtişaşlardan istifadə edərək təsir imkanlarını genişləndirib, hökumət qüvvələrinə və rəqib qruplaşmalara qarşı silahlı mübarizəni bərpa ediblər. 2014-cü ilə qədər ölkədə tammiqyaslı vətəndaş müharibəsi yenidən başladı. İran isə “Ənsar Allah” qrupuna dəstək verməyə başladı. 2015-ci ilə qədər husilər və onları dəstəkləyən qruplar Yəməndə hərbi çevriliş həyata keçirdilər.
Şiə üsyançı qrup əl-Husiyə sadiq qəbilə üzvü Yəmənin şimal-qərbində, Səudiyyə Ərəbistanı ilə sərhəddə yerləşən Saada əyalətində ənənəvi Baraa rəqsi ifa edir - 12 iyul 2012-ci il.
Ölkənin faktiki hökuməti hələ 2004-cü ildə hökumət qüvvələri ilə toqquşmada həlak olan hərəkatın banisi Hüseyn Bədruddin əl-Hutinin qardaşı Məhəmməd Əli əl-Hutinin rəhbərliyi altında İnqilab Komitəsi idi.
Xarici təsir və dəstək - Ərəb koalisiyasının hücumları
Səudiyyə Ərəbistanı husilərin hakimiyyətə gəlməsinə çox kəskin reaksiya verib. Monarxiyanın öz sərhədlərində qeyri-sabitlik mənbəyinə ehtiyacı yox idi və ideoloji cəhətdən husilərdən kifayət qədər ciddi şəkildə fərqlənirdi: onlar vəhhabi İslamı qəbul etmirdilər və ABŞ-la ittifaqa girən bütün müsəlman hökumətlərini xain hesab edirdilər.
25 mart 2015-ci ildə Səudiyyə Hərbi Hava Qüvvələri husi qüvvələrini məğlub etmək üçün “Qətiyyət Fırtınası” əməliyyatına başlayıb. Səudiyyəliləri regionda ABŞ yönümlü digər monarxiyalar: Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Bəhreyn dəstəkləyirdi. Aviasiya Yəmənin hava hücumundan müdafiəsini demək olar ki, tamamilə məhv etdi və ölkə üzərindəki hava məkanını bağladı. Daha sonra artilleriya və donanmanın istifadəsi ilə genişmiqyaslı əməliyyat başladı.
Şiə husi üsyançı qruplaşmasının tərəfdarları Yəmənin şimal-qərbindəki Saada əyalətində fələstinlilərlə həmrəylik nümayişində iştirak edirlər - 3 sentyabr 2010-cu il.
Aprelin 25-də “Qətiyyət Fırtınası” “Ümidin bərpası” əməliyyatı adlı yeni əməliyyata keçdi. Məqsədinin Husi hərəkatına qarşı hədəflənmiş mübarizə olduğu elan edildi. Husilərin hərbi bazalarına və mövqelərinə aviazərbələr davam etdi, şəhər və əyalətlərə yerli sakinləri üsyançılara qarşı mübarizəyə qoşulmağa çağıran vərəqələr atıldı.
Müdaxilə Yəmənin özündə husilərə qarşı müxalifəti gücləndirdi. Husilər tərəfindən devrilmiş ölkənin keçmiş Prezidenti Rabbu Mansur Hadi ölkəyə qayıtdı və onlara qarşı silahlı mübarizənin başladığını elan etdi. Ölkə yenidən vətəndaş müharibəsi xaosuna qərq oldu və ərəb koalisiyası tərəfindən bombardmanlar davam etdi.
Humanitar fəlakət
Yəməndə yenidən humanitar fəlakət başladı. Bu dəfə humanitar fəlakət bütün ölkəni əhatə etdi. BMT münaqişəyə müdaxilə etdi və böhrandan çıxmaq üçün “yol xəritəsi” təklif etdi. Sənəd husi konstitusiyasının ləğvini və keçid hökumətinin yaradılmasını nəzərdə tuturdu, lakin münaqişə tərəfləri arasında öhdəsindən gəlmək mümkün olmayan fikir ayrılıqları səbəbindən onun icrasına heç vaxt başlanılmadı.
Zaman keçdikcə Yəməndə döyüşlərin intensivliyi azalsa da, döyüşlər tam dayanmadı. Koalisiya qüvvələri husilərin mövqelərini bombaladı və onlar köhnə hökumət tərəfdarlarına qarşı terror hücumları ilə cavab verdilər. Bu müharibə hətta “zəmanəmizin ən pis humanitar fəlakəti” adlandırıldı. Eyni zamanda, husilərin siyasi mövqeləri yalnız gücləndi. Onlar ABŞ-ın dəstəklədiyi müasir silahlara malik böyük beynəlxalq koalisiyaya qarşı ciddi müqavimət göstərməyin mümkünlüyünü göstərdilər.
İnsanlar Sənanın Sabin meydanında keçmiş İraq milis komandiri Əbu Mehdi əl-Mühəndisin, HƏMAS-ın keçmiş lideri Əhməd Yassinin, İranın Qüds Qüvvələrinin keçmiş rəhbəri Qasım Süleymaninin, Livan Hizbullahının lideri Seyid Həsən Nəsrullahın və husi lideri Mehdi əl-Məşətin plakatlarının yanından keçirlər - Yəmən, 4 yanvar 2024-cü il
Politoloq K.Semenovun fikrincə, ərəb koalisiyası qüvvələri üsyançıları darmadağın edə bilməyiblər, çünki husilər Yəmənin əsasən zeydilərin məskunlaşdığı şimal bölgələrində böyük dəstək alıblar: “Bundan əlavə, onların qüvvələri kifayət qədər döyüşə hazır idi və İrandan müntəzəm dəstək alırdı. Onlar ciddi hazırlaşıb və nəticəyə diqqət yetiriblər. Üstəlik, Yəmən ordusunun ən döyüşə hazır bölmələri onların tərəfinə keçdi. Husilərin səfərbər etmək üçün əhəmiyyətli insan resursları və əhəmiyyətli təcrübələri var idi. Bütün bunlar husiləri çox ciddi düşmənə çevirib”.
Qırmızı dənizdə gəmilərə hücumlar
2021-ci ilin əvvəlində ABŞ-ın yeni Prezidenti Co Bayden ərəb koalisiya qüvvələrinin Yəməndəki hücum əməliyyatlarına dəstəyin dayandırıldığını və münaqişənin sülh yolu ilə həlli yollarının axtarışına başladığını elan edib. ABŞ hətta husiləri terror təşkilatları siyahısından çıxardı və bu, onların hökumətinə humanitar yardım almaq imkanı verdi. Onlar belə bir addımı hərarətlə qarşıladılar, ritorikasının intensivliyini azaltdılar. Görünürdü ki, Yəməndə sülh şansı var.
2022-ci ildə müharibə edən tərəflər BMT-nin köməyi ilə hər iki aydan bir uzadılan müvəqqəti atəşkəs haqqında razılığa gəldilər. Bu müddət ərzində məhbusların mübadiləsi, uşaqlara yardım proqramlarının həyata keçirilməsi, ölkəni lazımi humanitar mallarla təmin etmək mümkün idi. 2023-cü il ərzində beynəlxalq müşahidəçilər Yəməndə vətəndaş müharibəsinin bitmək üzrə olduğuna əmin idilər. İsraillə HƏMAS arasındakı müharibə isə hər şeyi dəyişdi
Sahildə silahlı husilər. Arxa planda ələ keçirilmiş ticarət gəmisi "Galaxy Leader" Əl Salif sahillərində lövbər salır - Yəmən, 5 dekabr 2023-cü il.
Husilər qeyd-şərtsiz Qəzza zolağına, HƏMAS-a dəstək verdilər. İsrailin zərbələri başlayandan sonra “Ənsar Allah” insanları kütləvi nümayişlərə çıxardı. Etirazçılar əllərində Fələstin bayraqları tutub və Qəzza sakinlərinə dəstək şüarları səsləndiriblər. Təşkilat Qəzzaya döyüşçülər göndərməyə hazır olduğunu rəsmən elan etdi, ABŞ-ı “sionist varlığa” sponsorluq etməkdə ittiham etdi və tezliklə İsrail ərazisinə raket hücumlarına başladı.
Gəmilərə hücumlar
Noyabrın 14-də husilər İsraillə bağlı olan istənilən gəmiyə hücum edəcəyini və onların Qırmızı dəniz və Bab əl-Məndəd boğazı sularından keçməsinə icazə verməyəcəyini açıqladı. Husilər öz hərəkətlərini “Amerika-İsrailin Qəzza zolağındakı təcavüzünə” cavab adlandırıblar. Dekabrın əvvəlində qruplaşma kimin olmasından asılı olmayaraq, İsrailə gedən bütün gəmilərə hücum etməklə hədələyib.
O vaxtdan bəri Qırmızı dənizdə bir neçə ticarət və hərbi gəmi hücuma məruz qalıb. Ən səs-küylü hadisələrdən biri də noyabrın 19-da beynəlxalq ekipajla birlikdə “Galaxy Leader” yük gəmisinin ələ keçirilməsi olub. Husilər onu Yəmən sahillərinə çəkiblər və İsrail Qəzza zolağında döyüşləri dayandırana qədər ekipajın buraxılması şərtlərini müzakirə etməyəcəklərini bildiriblər. Bu səbəbdən dünyanın dörd ən böyük gəmiçilik şirkəti Süveyş kanalından gəmilərin keçidini dayandırıb və ya onları başqa marşrutlara göndərib. Bu barədə İsveçrə gəmiçilik şirkəti “Mediterranean Shipping Company” (MSC), Fransanın “CMA CGM”, Danimarkanın gəmiçilik nəhəngi “Maersk” və Almaniyanın “Hapag-Lloyd” nəqliyyat şirkəti məlumat yayıb. Ümumilikdə, onlar dünya üzrə konteyner daşımalarının demək olar ki, 54 faizini təşkil edir.
Buna cavab olaraq, ABŞ Qırmızı dənizdə gəmiçiliyi qorumaq üçün "mümkün olan ən geniş" dəniz koalisiyasının yaradılmasını elan etdi. Bölgəyə ABŞ, İngiltərə və Fransa donanmalarından gəmilər göndərildi.
Yanvarın 10-da husilər mülki gəmiləri müşayiət edən ABŞ və Britaniya hərbi gəmilərinə raket və dronlarla hücum ediblər. Hərbçilər aviasiyadan istifadə etməli olublar. Buna cavab olaraq BMT Təhlükəsizlik Şurası husilərdən ticarət gəmilərinə hücumları dayandırmağı tələb edən qətnaməni təsdiqləyib. Bununla da, ABŞ və müttəfiqlərinin Yəmənə zərbə endirmək üçün qanuni əsasları yarandı.
ABŞ və İngiltərə niyə Yəmənə hücum etdi?
Yanvarın 12-nə keçən gecə ABŞ və Britaniya qüvvələri Yəməndəki husilərin hədəflərinə kütləvi hücuma keçdi. ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki Hərbi Hava Qüvvələri bildirib ki, hərbçilər Yəməndə komanda məntəqələri, sursat anbarları və atış məntəqələri də daxil olmaqla, 16 hədəfə 60-dan çox zərbə endiriblər. Hərbi Hava Qüvvələri müxtəlif növ 100-dən çox dəqiq idarə olunan sursatdan istifadə edib.
Husi tərəfdarları Yəmənin Səna şəhərində mitinq keçirir - 12 yanvar 2024-cü il.
Rusiyalı politoloq Aleksey Naumov hesab edir ki, ABŞ bu əməliyyatın köməyi ilə eyni vaxtda bir neçə məqsədə nail olmağa çalışır: “Birincisi, ABŞ-a Qırmızı dənizdə nəqliyyat arteriyasının maneəsiz işləməsi lazımdır. İkinci məqsəd öz hegemonluğunu, “dünya polisi” rolunu qorumaqdır. ABŞ-ın nöqteyi-nəzərindən, dünya nizamının hər cür qorunması Amerikanın çiyinlərinə düşməlidir. Eyni zamanda, ABŞ Qəzza zolağında münaqişə fonunda müsəlman dünyasını qorxutmaqla problemi həll etməyə çalışır. Bu həm də İsrailə qarşı ikinci cəbhə açmağa hazır olan İran və onun müttəfiqlərini qorxutmaqdır”.
Proqnozlar
Bununla belə ekspert əmindir ki, tam quru əməliyyatı olmadan husiləri təkcə ABŞ və Britaniyanın zərbələri ilə tam zərərsizləşdirmək mümkün olmayacaq: “Biz Səudiyyə Ərəbistanının bunu necə etməyə çalışdığını və bundan hansı nəticə çıxdığını xatırlayırıq".
Politoloq K.Semenov da eyni fikirdədir: “Biz bu zərbələrin husilər üçün nə dərəcədə həssas olduğunu bilmirik. Unutmayaq ki, onlar yeddi il ərzində Səudiyyə koalisiyası tərəfindən bombalanıb”.
Naumovun sözlərinə görə, husilərin Qırmızı dənizdə gəmilərə vaxtaşırı hücumları davam edəcək.
ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi beynəlxalq koalisiyanın Yəmən, Qırmızı dənizdəki hərbi hədəflərə qarşı əməliyyatı zamanı döyüş gəmisindən raket atıldığı an - 12 yanvar 2024-cü il
Lakin Semenov əmindir ki, Yaxın Şərqdə tamhüquqlu regional müharibənin başlaya biləcəyini söyləmək hələ tezdir. Analitik xatırladıb ki, husilər Səudiyyə Ərəbistanı ilə sülh bağlayıb və hələlik döyüşləri bərpa etmək niyyətində deyillər: “Səudiyyə Ərəbistanı da husilərə qarşı döyüşləri bərpa etmək niyyətində deyil və sülh prosesini sona çatdırmağa hazırdır. ABŞ-la qarşıdurma tamam başqa müharibədir, onların mübarizəsinin fərqli cəbhəsidir. Bu, İsrailin Qəzzadakı vəhşiliyi ilə bağlıdır. Və dinamika yalnız İsrailin Qəzzadakı hərəkətlərindən asılı olacaq. Husilər gəmiçiliyin qarşısını almağı qarşılarına məqsəd qoymurlar, onlar yalnız İsraillə əlaqəli gəmilərə hücum edirlər”, - deyə Semenov fikrini tamamlayıb.