Hökumətin qəfil yadına düşüb ki, ölkədə qiymət artımı təkcə xaricdən qaynaqlanmır, amma...
Bizim piştaxtalarda ətin qiyməti niyə qalxır? Bu məsələ vətəndaşları narahat edir, onlar hazırda quzu və dana ətinin kiloqramını 15-16, bəzi yerlərdə hətta 18-19 manata almaq məcburiyyətində qalırlar. Amma cəmi üç il əvvəl ət 10-11 manata təklif olunurdu. Bu gün yalnız tənbəllər qiymət artımı problemindən danışmır, yerli ekspertlər isə yalnız qiymət artımının səbəblərinə, daha doğrusu, satış zəncirlərində baş verənlərə üzdən keçərək toxunurlar.
Ona görə də İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətinin (AİBNDX) bu strukturun artımın səbəblərini, qeyri-sağlam rəqabət faktlarını, müxtəlif kartellər və qiymət manipulyasiyalarını araşdırmağa hazır olması ilə bağlı son açıqlaması çox məqsədəuyğun idi. Yeri gəlmişkən, ötən ilin yayında bahalaşmanın səbəblərini öyrənmək və qiymət reallıqlarını izləmək üçün hökumətin xüsusi işçi qrupu fəaliyyətə başlamışdı. Ötən ayın ortalarında onun növbəti iclası keçirilib və nəticədə kollegial strukturun rəhbəri məsul qurumlara qiymət izləmə sistemlərinin tətbiqi ilə bağlı göstəriş verib.
Bununla bağlı ən çox AİBNDX-nin adı çəkilir. Dövlət Xidmətinin üzərinə birbaşa vəzifələr - qanunsuzluqları aşkar edərək bazarda nəzarət və operativ yoxlamalar aparmaq tapşırılıb.
Görünür, Rəqabət Məcəlləsinin ictimai müzakirələri fonunda hökumətin yadına düşüb ki, bizdə yüksək qiymətlər təkcə xaricdən gətirilmir, hətta bahalaşmanın daxili səbəbləri də var. Belə ki, rəsmilərin qiymət artımlarının xaricdən qaynaqlanması ilə bağlı adi açıqlamaları da bu cür təfərrüatlarla doludur.
Mətbuat qəfildən antiinhisar tənzimlənməsi, sağlam rəqabət və inhisarların qiymət və keyfiyyətə zərərli təsiri ilə bağlı qeyri-adi mövzularla doldu. Dərhal AİBNDX-nin heyvandarlıqda dəyər zəncirləri ilə bağlı araşdırmasının nəticələri gəldi.
Sadə dillə desək, struktur iri və xırdabuynuzlu mal-qara ətinin istehsalından pərakəndə satışına qədər qiymətləri yoxladı və müəyyən etdi ki, bu fəaliyyət əsasən ailə təsərrüfatlarında və fərdi sahibkarlıq subyektlərində cəmləşib. Beləliklə, ətin qiymətinin davamlı artmasının heç bir əsaslı səbəbi yoxdur və əsas bazar oyunçularının sövdələşmələrinin nəticəsidir.
Bu sahənin demək olar ki, hamısı kiçik təsərrüfatların əlindədir. Dövlət Xidməti kənd təsərrüfatı müəssisələri və az sayda rayon topdansatış məntəqələri əsasında heyvandarlıq məhsullarının satışı və istehsalının zəif səviyyəsini aşkar edib. Qurum əmin edib ki, yalnız bu və bəzi digər hallar istehsal xərclərinin artmasına səbəb olur.
Bu arada Azad İstehlakçılar Birliyinin rəhbəri Eyyub Hüseynov ətin bahalaşmasının bir çox səbəblərini sadalayır: örüş sahələrinin azalması, yemin bahalaşması, qiymətləri diktə edən iri müəssisələrin sənayeni ələ keçirməsi. Hüquq müdafiəçisi sənaye istehsalının getdikcə daha çox iri şirkətlər seqmentində cəmləşdiyinə diqqət çəkir. Onun sözlərinə görə, pambıq istehsalının artması otarmaq üçün otlaqların azalmasına, kənd təsərrüfatı heyvanlarının sayının azalmasına səbəb olub.
“Diri mal-qara və ətin alqı-satqısı üçün regional bazarlar vasitəçilər tərəfindən idarə olunur. Onlar olmadan orada nə satmaq, nə də almaq mümkün deyil”, - deyə mütəxəssis bildirir.
Onun sözlərinə görə, belə agentlər qiymətləri təyin edir və mal-qaranı tacirlərə satırlar. Və yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi ildən-ilə bahalaşan yem qiymətlərinə, eləcə də icra olunmamış kənd təsərrüfatı kooperasiyası haqqında qanunu da əlavə etsək, kiçik kənd təsərrüfatı istehsalçılarının iri aqrobizneslə rəqabətdə çıxış yolu qalmır.
“Bu gün iri sahibkarlar arasında ətlik maldarlıq inkişaf edir və onlar məhsullarını xarici bazarlara çıxararaq asanlıqla kartel müqavilələri bağlayırlar. Belə bir şəraitdə istehsalın rentabelliyi aşağı düşdüyündən, Azərbaycanda ətin qiyməti isə Avropa qiymətlərindən heç də geri qalmadığından kəndlilərə mal-qara saxlamaq sərfəli deyil”, - deyə Hüseynov vurğulayır.