Xüsusi təyinatlı səfir: ““Yeni Hitler”in dişini sındırdığı ölkə Ukraynadır”
“Aydın görünür ki, Putin bu müharibədə itirdiklərini kompensasiya etmək üçün hansısa böyük cəhdə hazırlaşır”
Ukrayna Xarici İşlər Nazirliyinin xüsusi təyinatlı səfiri, Ukraynanın Avstriyadakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri olmuş (2016-2021) Oleksandr Şerba UNIAN-a müsahibəsində Qərbin Rusiya ilə qarşıdurmadakı mövqeyi və bunun Rusiya ilə müharibəyə hansı təsir göstərdiyindən danışıb. Diplomat Ukraynaya tankların verilməsi və dünyanın müharibənin Rusiya Federasiyası ərazisinə keçirilməsinə hazır olub-olmaması barədə sualları cavablandırıb. AYNA Şerbanın sözügedən müsahibəsini istinadla təqdim edir:
- 2022-ci ilin sonunda ekspertlər Ukraynanın beynəlxalq tərəfdaşlarının dəstəyinin nə dərəcədə dəyişdiyini təhlil etdilər və 2023-cü ildə hücum silahlarının verilməsi ilə bağlı gözləntiləri qiymətləndirdilər. Bir il davam edən genişmiqyaslı müharibəyə dəstəklə bağlı ölkələrin mövqelərindəki dəyişiklikləri necə qiymətləndirirsiniz?
- Başa düşmək lazımdır ki, son 20-30 il ərzində Avropa və bütün Qərb dünyasında bir neçə illüziya yaranmışdı. Bunlardan birincisi odur ki, problemləri xoş niyyət və diplomatiya yolu ilə həll etmək olar. Prinsipcə, bu, 21-ci əsrdə doğrudan da diplomatiyaya önəm verilməli olduğu baxımından düzgün konsepsiyadır. Ancaq 21-ci əsr təəssüf ki, hamı üçün başlamayıb. Rusiya hələ 20-ci əsrdədir və dünyanın qalan hissəsini geri oturtmağa çalışır. Ona görə də bu, müasirliklə keçmişin müharibəsidir.
Qərbə cəsarətli olmağı öyrənmək və bu yeni reallıqlarla yaşamağı öyrənmək üçün vaxt lazım idi. Əslində, Rusiya Federasiyası indi təkcə kollektiv Qərbə deyil, həm də dünyanın bütün layiqli, qayğıkeş insanlarına meydan oxuyur. Və görürük ki, Qərb fikrində dəyişiklik edir.
Avropa Putinin genişmiqyaslı hücuma başlamağa cəsarət edəcəyinə inanmırdı. Bu, avropalılar üçün şok oldu. Çox sayda insan belə düşünürdü: deyirlər, rusların öz həqiqətləri var, amma belə bir müharibəyə başlamaq üçün o qədər də dəli deyillər. Müharibəyə başladıqdan sonra onlar ruslara olan böyük etibarlarını itirdilər. Sadəcə bu adamlara şillə vuruldu, onlar axmaq yerinə qoyuldu. Və bunlar dünyada milyonlarla insandır.
Rusiyanın Ukraynadakı vəhşiliklərini əks etdirən videogörüntülər gəlməyə başlayanda Avropa şüurunda dönüş nöqtəsi baş verdi. Bu, İkinci Dünya müharibəsini o qədər xatırlatdı ki, yəqin ki, Avropanın ruhunun dərinliklərindən hansısa tarixi yaddaş oyandı...
Təbii ki, emosional sarsıntı Ukraynanı bütün güclə dəstəkləmək üçün əsas təkan oldu. Baxın, indi Ukrayna “yeni Hitler”in dişini sındırır. Bu gün Ukrayna 1939-cu ilin Polşasıdır. Sadəcə indi dünya 1939-cu ildən fərqlidir.
- Siz altı ilə yaxın Ukraynanın Avstriyadakı səfiri olmusunuz. Xarici işlər naziri Aleksandr Şallenberq Qərbi Rusiya ilə “məhv edilməməlidir” çağırışı etdi. Sizcə, bu ölkə illüziyalarını itiribmi?
- Bu cür bəyanatlara çox emosional reaksiya verməməliyik. Rusiya Ukrayna ilə müharibədə məğlub olduqdan sonra da mövcud olacaq. Və buna görə də nazir hesab edir ki, avstriyalılar kimi düşünmək lazımdır. Yəni ki, avropalılar həmin mərhələdə münasibətləri bərpa edəcəklər.
Mən Şallenberqin “Twitter”dəki bəyanatına cavab verdim ki, biz ilk növbədə Putin rejimini necə məğlub edəcəyimizə diqqət yetirməliyik və yalnız bundan sonra bu rejimdən sonra qalanlarla münasibətləri necə bərpa edəcəyimizi düşünməliyik.
Ancaq bunlar hesablaşmalı olacaq reallıqlardır: əksər avropalılar Rusiyanın həmişə orada olacağına inanırlar. Amma bu o demək deyil ki, onlar bu müharibədə Putini dəstəkləyəcək qədər vicdansızdırlar. 2014-cü ildə Avstriyaya gələndə mən davamlı olaraq “Ukraynanın sağçı radikal və hətta neofaşist elementlərin qalib gəldiyi bir dövlət” tezisini eşitdim. 2021-ci ildə mən ölkəni tərk edəndə artıq belə deyildi. Yəqin ki, qismən də diplomatiyanın səyləri ilə bu fikir dəyişdi.
Avstriya həmişə BMT-də Ukrayna lehinə səs verib, Donbasda bir çox humanitar layihələrdə bizi dəstəkləyib. Amma bəli, Avstriyanın Putinlə “sevgi macərası” paralel olaraq davam etdi. İndi mənə elə gəlir ki, bu, bitib. Avstriya düzgün istiqamətdə irəliləyir.
Ona görə də indi Avstriya və ya Almaniyanın bizi dəstəkləmədiyini söyləmək olmaz. Onlar dəyişir. Onlar son 30 ildə olduqlarından fərqli olmağı öyrənirlər. Alman dilində buna "zamanın dəyişməsi" deyilir.
- Amma digər yandan, görünən odur ki, onlar üçün neytrallıq hələ də prioritetdir...
- Onlar neytrallığa ilk növbədə hərbi nöqteyi-nəzərdən baxırlar. Ona görə də Avstriya hesab edir ki, Ukraynaya silah verə bilməz. Bu barədə şübhəsiz ki, suallar var. Məsələn, mən son illərdə Rusiyaya silah verənlərə baxıram və onların arasında Avstriyanı da görürəm. Bunun neytrallıqla necə əlaqəsi var? Buna cavab yoxdur. Çox güman ki, bu, hansısa komponentlərin, mühərriklərin, mikrosxemlərin tədarükü idi. Ümid edirəm ki, bunların hamısı keçmişdə qalıb.
Ötən ilin fevralın 24-nə olan məlumata görə, Avstriyanın Rusiya qazından asılılığı 80%-ə çatmışdı. 2022-ci ilin sonunda bu rəqəm 20%-ə düşüb. Bu da danışdıqlarımın bir elementidir. Avstriya da nəhayət, dəyişir.
- Son bir neçə gündə daha bir qalmaqallı açıqlama Avstriyanın müdafiə naziri Klaudiya Tannerə məxsusdur. Nazir hesab edir ki, Ukrayna qüvvələri qələbəyə nail olmaq üçün kifayət qədər deyil. Bu bəyanatlar nədən qaynaqlanır?
- Bu, həqiqətən də problemdir. Yeri gəlmişkən, amerikalılarla avropalılar arasındakı fərq də budur. Generallar və müdafiə nazirlikləri səviyyəsində problem var. Orada generalın mövqeyi fərqlidir. Pentaqonun bəyanatlarına diqqət yetirin. Ukraynanı müdafiə edən nə qədər general çıxış etdi - Petreus, Miley, Hodges. İndi isə alman generalının, Avstriya generalının açıqlamalarına baxın, müqayisə edin. Putin tərəfdarı olduğu üçün işdən çıxarılan vitse-admiralı xatırlayırsınız? Həmişə "böyük Rusiya"nı məğlub etmək imkanlarına şübhə ilə yanaşan bəziləri də var. Düşünürəm ki, bir çox Qərb ölkələrinin ordularında Rusiya ilə bağlı müəyyən kompleksi var. Bu, Ukraynanı qiymətləndirməmək deyil, Rusiyanı həddən artıq qiymətləndirməkdir. Və məncə, söhbət təkcə Almaniya və Avstriya kimi ölkələrdən getmir.
- Ukrayna avropalıların mövqeyini dəyişmək üçün bu cür bəyanatlara necə cavab verməlidir?
- Avropalılar müharibə görüntülərini televiziyalardan izləyirlər. Biz isə müharibə reallığında yaşayan insanlarıq. Hər gün hava həyəcan siqnalları eşidirik, yaxınlarımızı dəfn edirik və özümüzə sual veririk: “Bu dəfə kimin evi uçacaq?”. Axı müharibə buradadır və bu barədə yalnız bir fikir var. Gəlsinlər, burada reallığı görsünlər. Buna görə də Ukraynaya səfərlər situasiyanı yerindən tərpətməyə kömək edən elementlərdən biridir. Təbii ki, səfərlər hər şeyi həll edə bilməz. Amma dəstək baxımından təsirlidir.
- Sizcə, Almaniyanın yeni müdafiə nazirinin təyin olunması Ukraynaya silah verilməsinə yanaşmaya müsbət təsir göstərə bilərmi?
- Mən həqiqətən buna ümid edirəm. Yeni təyin olunmuş nazirin tərcümeyi-halına baxdım. Adamda belə bir təəssürat yaranır ki, o, “partiyanın sadiq əsgəri” adlandırılanlardandır. Kansler Şols tədarüklə bağlı qərar verərsə, müdafiə naziri, şübhəsiz ki, bunu dəstəkləyəcək.
Artıq onun Ukraynaya müdafiə dəstəyinin artırılmasının tərəfdarı olduğu barədə bəyanatı var. Ümid edirəm ki, tam olaraq tankları nəzərdə tutur. Çünki hazırda tanklarla bağlı vəziyyət qeyri-müəyyən olaraq qalır.
Qərarı kansler verəcək. Bununla belə, Olaf Şols Almaniyanın Ukraynaya tankları başqası ilk dəfə ötürməyənə qədər tədarük etməyəcəyini deyəndə, bu, bir qədər absurd səsləndi. Axı başqası buna cəhd edəndə Almaniya razılıq vermir...
Almanların ümumiyyətlə ünsiyyətdə səhvləri var. Bir gün ümid verirlər, o biri gün başqa söz deyirlər, o biri gün yenə ümid verirlər. Bu, təbii ki, Almaniyanın Avropada mənəvi nüfuzunun artmasına kömək etmir. Və bu, təkcə Almaniya üçün deyil, Avropanın qalan hissəsi üçün də uduzulmuş vəziyyətdir. Çünki Almaniya Avropanın onurğa sütunudur. Almaniya onurğasız olarsa, Avropa da onurğasız olacaq.
Rammşteyn görüşü ərəfəsində Avropanın doqquz ölkəsi “Tallin bəyannaməsi”ni imzaladı. Böyük Britaniya, Estoniya, Polşa, Latviya, Litva, Danimarka, Çexiya, Slovakiya və Hollandiya Ukraynaya misli görünməmiş yardım vəd etdi. Bu, açıq şəkildə göstərir ki, Qərb Ukrayna məsələsində, o cümlədən öz aralarında möhkəmlənməkdə davam edir. Bəli, bəzi ölkələr bir qədər yumşaq mövqe tutur, bəziləri isə barışmaz mövqedədir. Yekun qərarın ən aşağı ümumi məxrəcə sığmaması vacibdir.
Bu ölkələrin təkcə Baltikyanı ölkələri əhatə etməməsi çox müsbət haldır. Məsələn, Hollandiya vaxtilə Ukraynanın Avropaya inteqrasiyasına şübhə ilə yanaşanlardan biri idi. Ukraynanın müstəqilliyinin və suverenliyinin qorunmasına gəldikdə isə ən barışmaz ölkələrdən biridir. Bu bizim üçün müsbət haldır.
- Dövlətlərin belə birliyi nə vəd edir?
- Birincisi, Rusiya fakt qarşısında qoyuldu ki, Ukraynaya dəstək məsələsində guya Avropanın parçalanması ilə bağlı ikili şərhlər olmasın. İkincisi, belə bir koalisiya yaratmaqla bir sıra ölkələr lider kimi daha effektiv olmaq istəyir. Ona görə də “Tallin bəyannaməsi” hələ də şübhələri olanlar üçün nümunədir. Bu doqquz ölkə liderlik edir - yaxşı işlər görürlər. Mən bunu Almaniyaya təzyiq adlandırmazdım. Bu, daha çox çağırışdır, təşviqdir.
- Fransa Ukraynaya təkərli tanklar, ABŞ isə “Bradley” zirehli maşınları təqdim edəcək. Alman “Leopard” tankları istisna olmaqla, artıq deyə bilərik ki, tərəfdaşlar Ukraynanı hücum silahları ilə təmin etməyə başlayıblar. Bu niyə indi baş verir?
- Genişmiqyaslı müharibə başlayandan bəri eyni tendensiya qorunub saxlanılır: gecikmə ilə də olsa, lazımi silahları alırıq.
Yadınızdadırsa, müharibənin aktiv fazasına qədər biz gecəgörmə cihazları ilə təmin olunmuşduq, lakin öldürücü silahlara şübhəmiz var idi? Sonra HIMARS haqqında şübhələnməyə başladı...
Əvvəlcə şübhə edir, sonra qərar verirlər. Bu, addım-addım baş verir. Bu addımlar daha sürətli olmalıdır. Çünki bizim üçün çox təəssüf ki, hər gün çoxlu qan və itki bahasına başa gəlir.
- Mütəxəssislər, Putinin fevralın 24-nə, işğalın ildönümünə qədər daha bir böyük eskalasiya planlaşdıra biləcəyini ehtimal edirlər. Belə bir fikir də var ki, Qərb yeni çətin çağırışlara hazırlaşmaq üçün Ukraynanı aktiv şəkildə silahla təchiz edir. Bu ehtimal yüksəkdir?
- Bunu istisna etmək olmaz. Mən ilk növbədə Silahlı Qüvvələrə və kəşfiyyat məlumatlarına inanıram. Fevralın 24-də biz partnyorlarımızın düşmənin növbəti addımlarını proqnozlaşdıra bildiyini gördük. Bu gün mənim heç bir məxfi materiala çıxışım yoxdur, amma aydın görünür ki, Putin bu müharibədə itirdiklərini kompensasiya etmək üçün hansısa böyük cəhdə hazırlaşır.
- Hərbi ekspertlər artıq Ukraynanı Rusiya daxilində əməliyyatlara başlamağa çağırırlar. Qərb müharibənin Rusiya ərazisinə keçəcəyini qəbul etməyə hazırdırmı?
- Qərbdə də ağıllı insanlar var. Onlar da başa düşürlər ki, Ukraynanın qələbə qazanmasının yeganə yolu atəşə tutulduğumuz yerləri vurmağa başlamaqdır. Əgər bu baş verməsə, bu, Ukrayna torpaqlarında sonsuz müharibənin davam etməsi demək olacaq. Ona görə də hesab edirəm ki, bizim beynəlxalq tərəfdaşlarımız daxili olaraq vəziyyətdən xəbərdardırlar və buna hazırdırlar.
- Pentaqonun rəhbəri bildirib ki, Ukraynada müharibədə dönüş nöqtəsi başlayır. Bu nə deməkdir?
- Bu müharibənin hər mərhələsində Ukrayna gözləniləndən, Rusiya isə əksinə, təsəvvür ediləndən də zəif olduğunu sübut etdi. Bizim gücümüz çoxalır, onlarınki isə aşağı düşür. Bizim qalib gəlmək şansımız sıfır idi, onlar isə yüz faizlə başladılar. Amma biz elə bir mərhələ keçdik ki, güc bərabərləşdi və bizim imkanımız onlardan daha yüksəyə qalxdı. Bu anın dönüş nöqtəsidir. Qərbin köməyi ilə bizim potensialımız durmadan artır, onlarınki isə tükənir. Bu, müharibənin sonunda bizim qələbəmizə inamı artırır.