Kreml “pis oyuna yaxşı obraz” yerləşdirmək məcburiyyətindədir, amma…
“Rusiya NATO-su” adlandırılan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına (KTMT) üzv olan altı ölkədən biri - Ermənistan noyabrın 23-də Minskdə keçirilən sammitə məhəl qoymayıb. Sammitdə təşkilata üzv olan digər beş ölkənin - Rusiya, Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Tacikistanın liderləri iştirak ediblər.
Rusiyanın yaratdığı və “son nəfəsini verən” hərbi-siyasi alyans əslində Moskvanın təşkilat rəhbərliyinin dəbdəbəli rotasiyası ilə başçılıq etdiyi və yalnız Kremlin maraqlarına xidmət etməklə, həm də üzvlərinin təhlükəsizliyini təmin edən etibarlı struktura çevrilə bilmədi. Nə NATO-ya bərabər qurum oldu, nə də iştirakçı ölkələrə də təzyiq alətləri oldu - ölüm ayağında olan amorf bir struktura çevrildi.
Öz üzvlərini zahirən xarici düşməndən qorumaq üçün yaradılan təşkilat, əslində isə sözdə olanlara güclü nəzarət aləti kimi fəaliyyət göstərirdi. “Tərəfdaşlar”ın daxili siyasi işlərinə qarışmaq yolu tutan KTMT son dərəcə səmərəsizdir və hətta öz sərhədləri daxilində təhlükəsizliyi təmin edə bilmir. Bunu Qırğızıstan və Tacikistan arasında onlarla və yüzlərlə insanın həlak olduğu vaxtaşırı, kiçik də olsa, sərhəd münaqişələri sübut edir. Nəticədə yaralılar, çoxlu yanmış evlərdən ibarət mənzərələr yaranır. Üsyançıları sakitləşdirmək üçün, 2022-ci ilin yanvarında Qazaxıstana yeridilən və orada uzun müddət məskunlaşmaq niyyətində olan rus qoşunlarının sürətlə çıxarılması da KTMT-nin fəaliyyətinin bariz göstəricisidir.
Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsində faktiki olaraq bütün iştirakçı ölkələrin bloka daxil olan Ermənistanı deyil, Azərbaycanı dəstəkləməsi də məntiqi izahatdan kənardır. Əlbəttə ki, cavablar fərqli müstəvidədir, lakin təşkilat daxilindəki atmosferi heç bir şəkildə izah etmir. Buna Ermənistanın KTMT-nin əsas üzvü olan Rusiyaya qarşı “Artsax” itkisinə görə şikayətlərini də əlavə edə bilərik.
Üstəlik, KTMT müttəfiqləri Rusiyanın özünün Krımın və Donbassın işğalı nəticəsində yaranmış yeni sərhədlərini belə, tanımırdı. Moskva isə KTMT-nin üzvü olmaqla yanaşı, Rusiya ilə müttəfiq “dövlət” olan Belarusu da Ukrayna ərazisində aktiv hərbi əməliyyatlara cəlb edə bilmədi.
Gəlin hipotetik olaraq təsəvvür edək (çünki belə təhlükələr yoxdur, daha doğrusu, Rusiya özü ərazilərini genişləndirmək və ya “SSRİ-2”ni yenidən yaratmaq üçün istənilən uydurma bəhanə ilə işğal edəcək) ki, KTMT ölkələrindən birinə xarici düşmənlərin hücum olarsa, nə baş verəcək? Onun digər üzvləri müttəfiqlərinin təhlükəsizliyi üçün ayağa qalxacaqmı? Sual ritorikdir.
Bütün bunlar blokun ən kiçik və ən zəif ölkəsi - noyabrın 23-də KTMT-nin Kollektiv Təhlükəsizlik Şurasının bəyannaməsini imzalamaqdan imtina edən Ermənistanın bünövrəsini sarsıtmağa başladığı KTMT-nin qeyri-funksionallığından və hətta həyat qabiliyyətinin olmamasından xəbər verir. 2022-ci ilin yanvarında Ermənistan öz ərazisində KTMT təlimləri keçirməkdən imtina etdi, sentyabrda isə öz ərazisində amerikalılarla birgə “Qartal Tərəfdaş” təlimləri təşkil etdi və 5 sentyabr 2023-cü ildə KTMT-dən daimi nümayəndəsini geri çağırdı.
Oktyabrın 17-də Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan Avropa Parlamentində çıxışı zamanı, ermənilərin Dağlıq Qarabağdan “zorən çıxarılması” zamanı qeyri-fəal olan Rusiya sülhməramlılarını tənqid edib. Daha sonra Paşinyan noyabrın 23-də KTMT-nin Minskdə keçiriləcək sammitdə iştirakdan imtina edib.
Bu vəziyyətdə Rusiya “pis oyuna yaxşı obraz” qoymaq məcburiyyətindədir. Kreml Rusiya Prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskovun ağzı ilə sammitdə Ermənistandan heç kimin iştirak etməməsinə yalnız “təəssüf” ifadə etdi və “Ermənistan xarici siyasətinin vektorlarını dəyişməyəcək və müttəfiq və strateji tərəfadaş mövqeyində qalacaq” dedi.
Bu arada, Ermənistan iki cəbhədə oynayır və Rusiyanı əmin edir ki, “bəzi məsələlərdə fikir ayrılıqlarına baxmayaraq” KTMT və Avrasiya İqtisadi İttifaqından çıxmaq imkanlarını nəzərdən keçirmir. Hələlik... Çünki ABŞ, Avropa, xüsusən Fransa, Mərkəzi Asiya ölkələrindən isə Çinlə aktiv şəkildə əlaqələr quran Paşinyanın KTMT-yə qarşı demarşı, bu təşkilatın disfunksionallığından, alyansın “formal” xarakterindən xəbər verir.
Və burada məntiqi sual yaranır: Rusiya niyə bir çox orqanları həyat qabiliyyəti olmayan yarımeyiti diriltməyə çalışır? Üzvlərinin çoxu Rusiya Federasiyasına qarşı sanksiyaları dəstəkləyən, Rusiya telekanallarının yayımına mane olan, rusofobiyaya qarışmayan, geosiyasi rəqiblərinə diqqət yetirən bir təşkilat nəyə lazımdır?
Əslində, KTMT-ni qorumaq istəyi Rusiyanın postsovet məkanında siyasəti müəyyən edən bir güc statusuna uyğunlaşmaq cəhdidir. Bəs Rusiya kimi aldatmağa çalışır? Özünü, deyilmi? Burada ölməz Aleksandr Sergeyeviçdən sitat gətirmək yerinə düşər: “Məni aldatmaq çətin deyil! Özüm aldadıldığıma sevinirəm!”
Rusiya müəyyən ətalət və əvvəllər KTMT qarşısında götürdüyü öhdəliklərə görə hərəkətə keçməyə məcburdur. Bəs, bəlkə, kimin müttəfiq, kimin olmadığı barədə düşünməyə dəyər?
Belarus Prezidenti Aleksandr Lukaşenko bunu çoxdan başa düşüb, KTMT-nin Kollektiv Təhlükəsizlik Şurasının İrəvanda keçirilən sessiyasının plenar iclasında onun taleyinin Ukraynada keçirilən “xüsusi əməliyyatın” uğurundan asılı olduğunu proqnozlaşdırıb: “Rusiya qalib gəlsə, KTMT yaşayacaq. Qazanmasa, KTMT mövcud olmayacaq”.
Bu sözlər KTMT-nin imkansızlığını təsdiq edir və elə Ukraynaya bunu da sübut etmək lazımdır... Rusiya üzərində qələbəsi mərkəzdənqaçma proseslərini tamamlayacaq. Və bununla da KTMT-nin tabutuna son mismar vurulacaq.