Deputat: “Yeni reallıqlar şəraitinə görə, yeni dövr üçün yeni parlamentin formalaşmasına ehtiyac görünür”
Azərbaycan Mərkəzi Seçki Komissiyasının (MSK) sədri Məzahir Pənahov bu il parlament seçkilərinin keçiriləcəyinin anonsunu verdi. Ötən həftə M.Pənahov MSK-nın iclasında deyib ki, qanunvericiliyə əsasən, bu ilin noyabrında parlament seçkiləri olmalıdır.
“Ancaq seçkilərin müddəti önə də çəkilə bilər. Parlament seçkilərini nəzərə alaraq, seçki komissiyalarının üzvlərinin maarifləndirilməsi ilə bağlı müəyyən işlərə artıq başlanılmalıdır”, - deyə Pənahov bildirib.
Onun sözlərinə görə, Azərbaycanda keçiriləcək mötəbər tədbir olan COP29-la parlament seçkilərinin vaxtı eyni zaman kəsiyinə təsadüf etdiyi üçün seçkilərin önə çəkilməsi barədə qərar verilə bilər".
Qeyd edək ki, bu ilin noyabrında Azərbaycan COP29-a ev sahibliyi edəcək. Konfrans Bakı Olimpiya Stadionunda baş tutacaq.
Əgər seçkilər önə çəkiləcəksə, bu, növbədənkənar seçki sayılacaq. Artıq ölkədəki siyasi partiyalar, ictimai-siyasi şəxslər seçkilərə hazırlaşdırlarını bəyan etməkdədirlər. Ölkə gündəminin əsas müzakirə mövzularından biri məhz parlament seçkiləridir. Bununla bağlı suallar da çoxdur.
Mövzu ətrafında AYNA-nın suallarını cavablandıran Milli Məclisin hakim Yeni Azərbaycan Partiyasından (YAP) deputatı Hikmət Məmmədov deyib ki, bu müzakirələr cəmiyyətdə də, ictimaiyyət arasında da gedirdi:
- Məsələnin hüquqi tərəfi də ictimai rəyi dəstəkləyir. Çünki ictimai rəydə seçkilərin keçirilməsi zərurəti barədə yekdil fikir formalaşıb. Yeni seçkilərin keçirilməsi proqnozları bir tərəfdən yeni reallıqlarla, payızda Bakıda keçiriləcək COP29 beynəlxalq tədbiri ilə əlaqələndirilir. Digər tərəfdən, hüquqi tələb mövcuddur. Nəhayət, MSK sədrinin açıqlaması ilə ictimai rəyin proqnozları yəqinləşdi. Hörmətli Məzahir Pənahovun dedikləri bir növ növbədənkənar seçkilərin rəsmi anonsu idi. Düşünürəm ki, növbədənkənar seçki ovqatına köklənə bilərik.
- Növbədənkənar seçki zərurəti nədən qaynaqlanır?
- Yeni reallıqlar yaranıb. Milli Məclis üç hakimiyyət qolundan biridir və çox mühüm fəaliyyətlə məşğuldur. Yeni reallıqda yeni qanunlar qəbul olunmalıdır, bir çox qanunlarda dəyişikliklərə ehtiyac var. Əksər vaxtda qanunlarda dəyişikliklər intensiv aparılır. Bu, həm Azərbaycanda aparılan islahatlarla bağlıdır, həm də vətəndaşlara daha çox azadlıq və rifah verilməsi ilə bağlıdır. Məsələn, Vətən müharibəsindən sonra qanunlar qəbul edildi, mövcud qanunlarda dəyişikliklər edildi. Azərbaycan ərazi bütövlüyünü tam təmin edib, ölkədə və bölgədə yeni dönəm başlayır. Yeni reallıqlar şəraitinə görə, yeni dövr üçün yeni parlamentin formalaşmasına ehtiyac görünür.
- Belə fikirlər var ki, Konstitusiya islahatlarına da ehtiyac var və referendum keçirilməlidir...
- Əlbəttə, bu fikirlə razıyam. Azərbaycan Konstitusiyası ilk dəfə 1995-ci ildə qəbul edib. Amma bundan sonra Konstitusiyaya dəyişikliklə bağlı ümumxalq referendumu keçirilib. Hesab edirəm ki, bu məsələylə bağlı iki sual var: Konstitusiyada boşluqlar var, ona görə islahatlar vacibdir, yoxsa dəyişən şərtlər, yeni dövrün dinamikası bunu zəruri edir? Bəli, tənqidi baxsaq, deyə bilərik ki, boşluq var. Amma daha pozitiv yanaşsaq, görərik ki, zərurət var. Çünki 1995-ci ildə, ondan sonrakı dövrlərdə referendum keçirilərkən, 2020-ci il və ondan sonrakı dövr, yeni reallıqlar nəzərə alınmamışdı. Lakin dediyim kimi, indi yeni reallıq var, ərazi bütövlüyümüz təmin olunub, yeni şərtlər mövcuddur. Bütün hallarda isə referendumun keçirilməsi ilə bağlı qərar qəbul edən cənab Prezidentdir. Konstitusiyaya görə bu qərarı vermək Prezidentin səlahiyyətinə aid məsələdir. Düşünürəm ki, Konstitusiya referendumu zərurətini, bunun nə vaxt keçirilməli olduğunu da ən yaxşı bilən cənab Prezidentdir.
Mənim mövqeyimə gəlincə, hesab edirəm ki, ciddi reallıqlar, yeni şərtlər yaranıb. Prinsipcə, prezidentimiz də bunun vaxtaşırı anonslarını verir. Məsələn, son çıxışlarından birində cənab İlham Əliyev bildirdi ki, Prezidentin xüsusi nümayəndəsi institutu sistemi gələcəkdə bütün ölkə ərazisində də tətbiq oluna bilər. Eyni zamanda, məlumdur ki, Cənubi Qafqazda yeni reallıqlar yaranıb, ölkənin xarici siyasətində yeni şərtlər mövcuddur. İdarəetmə yeni, optimal şəkildə həyata keçirilməyi tələb edir. Bu baxımdan, islahatlara ehtiyac olduğunu düşünürəm.
- Seçkilərdən danışarkən gündəmə gətirilən əsas məsələ proporsional seçki sisteminin bərpası məsələsidir. Bunun üçün də Konstitusiyada dəyişiklik lazımdır. Ona görə referendum parlament seçkilərini qabaqlaya bilərmi?
- Azərbaycanda proporsional seçki təcrübəsi mövcuddur. 1995-ci ildə keçirilən parlament seçkilərinda 25 deputat proporsional sistem əsasında seçildi. Bundan sonra Konstitusiya islahatları oldu və artıq 125 deputatın hamısı mojaritar qaydada seçilir. Bəli, ictimaiyyətdə bu müzakirə olunur, parlamentin fəaliyyətinin gücləndirilməsi üçün proporsional sistemin bərpasına ehtiyac olduğu deyilir. Məncə, belə olan halda Milli Məclisdə fikir çoxluğu ola bilər, daha təkmil qanunlar qəbul oluna bilər. Eyni zamanda, Milli Məclis üzvlərinin sayının artırılması məsələsidir ki, bu da gündəmin aktual mövzusudur.
Düşünmürəm ki, referendum parlament seçkilərindən qabaq keçirilsin. Artıq MSK sədri parlament seçkilərinin anonsunu verdi və düşünürəm ki, bu seçki də növbədənkənar keçiriləcək. Çünki Konstitusiyada parlament seçkilərinin keçirilməsi noyabr ayının birinci bazar günü üçün nəzərdə tutulub. Nəzərə almaq lazımdır ki, bu il noyabrın birinci bazarı ayın üçünə düşür. Həmin vaxt isə Azərbaycanda COP29 beynəlxalq iqlim konfransı keçiriləcək. Bu, böyük tədbirdir, məlumata görə, 70-80 min qonaq gələcək. Bu mənada, seçkilərin vaxtı bəri çəkilə bilər. Bu halda isə referendum bir az çətin görünür. Konstitusiyaya dəyişiklik ictimai müzakirə edilməlidir, bunun üçün də zaman lazımdır. Düzdür, hələ bu müzakirələr üçün vaxt var, amma bir qədər sonra bu vaxt olmayacaq. Bütün hallarda, Prezidentin qərarı vacibdir.
- Deputatların sayının artırılması zərurətindən də danışılır...
- Deputatların sayının artırılması fikrinə də haqq qazandırmaq olar. 1995-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin sayı təxminən 7 milyon idi, bu gün 10 milyondur. Bu günlərdə Monteneqroya səfər etmişdik. Bu ölkənin 600 mindən bir qədər çox əhalisi var, amma parlamentinin üzvlərinins ayı 80-dir. Bunu müqayisə etdikdə görürük ki, deputat sayının artmasına da ehtiyac var. Amma bunların hamısı referendumla müəyyənləşdirilməlidir. Referendumla Konstitusiyada dəyişiklik edilməli, orada göstərilməlidir ki, seçki sistemi təkcə mojaritar yox, qarışıq olsun. Eyni zamanda, deputat sayı ilə bağlı 125 rəqəmi dəyişdirilməlidir.