Fərid Nəsibzadə: “Nə Sovet dövründə dünya miqyasında tanınmış yazıçımız olub, nə də indi var”
Həmsöhbətimiz müasir Azərbaycan ədəbiyyatında qorxu janrında yazılmış ilk əsərin müəllifidir. Onun qorxu janrında olan "Şayətin" adlı kitabı 2016-cı ildə işıq üzü görüb. 2018-ci ildə dram janrında olan "Tənhalığın dörd mövsümü" adlı romanı çap olunub. “Laboratpry of Art” sosial platformasının rəhbəridir. 2022-ci ildə "Laboratory of Art" sosial platformasının qələm sahibləri üçün "Qələmimizdən qəlbinizə" adlı hekayələr, "Misraların əsrarı" adlı şeirlər kitabları (ədəbi layihələr) onun rəhbərliyi ilə işıq üzü görüb. KİV-də müxtəlif məqalələri, ədəbi sayt və jurnallarda hekayələri dərc edilib.
Beləliklə, yazıçı, şair, publisist Fərid Nəsibzadənin AYNA-ya müsahibəsini təqdim edirik.
- Sizcə, müasir Azərbaycan ədəbiyyatında hansı janrlarda boşluqlar var?
- Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatında qorxu, mistika, macəra-döyüş və elmi fantastika janrlarında boşluqlar var. Qorxu janrında isə ayrı-ayrı cəhdlər olsa da, yazarlarımız arasında məndən başqa kitab nəşr etdirən yoxdur. Sadaladığım digər janrların elementlərini əsərlərində yazarlarımız istifadə etsələr belə, bütöv bir kitab yoxdur. Ona görə də oxucularımız Vulf Dorn, Stiven Kinq, Jan Kristof Qranje kimi yazarlara müraciət edirlər.
- Ədəbiyyatımızın bugünkü mənzərəsini necə təsvir edərdiniz: nəyimiz var, nəyimiz yoxdur?
- Klassik ədiblərimizin zamanında da çətinliklər vardı, indi də. Sovet dövrünə gələndə də çevrə ədəbiyyatı vardı, hazırda da elədir. Kim bilir, nə istedadlar elə Sovet dövründə Yazıçılar Birliyinin dəhlizlərində ilk cəhdlərindəcə boğuldu. Sualınızı iki yerə bölək: biz vaxtilə nəyi ortaya qoymuşuq, indi niyə ortaya çıxara bilmirik? Klassiklərimizin dövründə insanları maarifləndirməyə meyl var idi. İndi deyirik ki, insanlar oxumaq istəmir, o zamankı auditoriya yazıb-oxuya bilirdimi ki? Fərq bundadır ki, bir zamanlar həm maarifləndirmək, həm də maariflənməyə motivasiya var idi, indi yoxdur.
Bu haqda çox uzun danışa bilərəm, bir çox obyektiv səbəb də gətirə bilərəm. Sadəcə bir məqamı deyəcəm: elə o zaman da, indi də bizim dünya çapında tanınmış yazıçımız olmayıb. 15 Sovet respublikasını, sosialist ölkələrini demirəm və ya hansısa xarici jurnallarda yazıları çap olunmuş publisistləri də demirəm. Məsələn: Bizim Stiven Kinq, Mark Levi, Qranje qədər tanınan yazarımız varmı? Bizim yazıçılarımız hazırda 3-4 ölkədə ədəbi jurnallardan o yana çap olunurmu? Və ya müasir şairlərimiz olsun. Varmı beləsi? Yəni bu gün Kanadanın bir əyalətində Fərid Nəsibzadəni oxuyan varmı? Misalı öz üzərimdə hec kəs inciməsin deyə çəkirəm. Amma problem varsa, həlli də var.
Sualınızın ikinci hissəsinə gələk. Ya da sualı belə qoyaq: biz niyə ortaya bir şeylər çıxara bilmirik? Buna ən başlıca səbəb oxucu ilə yazıçı arasındakı münasibətlərdir. Bu gün düşünə bilən oxucu azdır. İncimək lazım deyil bundan, kitaba pul vermək istəyən oxucu da azdır. Oxucu anlamalıdır ki, bu gün əlində tutduğu hər hansı xarici yazarın bir kitabının onun əlinə düşməsinə başlıca səbəb elə həmin yazarın oxucularıdır. Bu gün yazarların məişət problemləri, qayğıları o qədərdir ki, yazıb-yaratmağa motivasiya yoxdur. Bu gün yazar bilir ki, kitab çap etdirəndə bütün xərci özü çəkəcək, təqdimatın da xərci onluqdur. Yazar həyəcanla oturub kitabını sata bilib-bilməyəcəyinin dərdini çəkməməlidir. Məsələn, bu gün film industriyamızda yazarlara müraciət yox səviyyəsindədir. Buna da səbəb büdcə məsələsidir, çox güman. O qədər yaxşı əsərlər var ki, əla film çıxar onlardan.
Nəşriyyatlarımız - tək-tük halları demirəm - əksərən yazarlarımızın brendinqi ilə məşğul olmaq istəmir. Uzağa getməyək, qardaş Türkiyə ədəbiyyatının dinamikası bizdə yoxdur. Yəni sadaladığım faktorları nəzərə alsaq, köklü islahatlar olmasa, biz hələ uzun müddət heç bir ciddi, dünya səviyyəli layihə ortaya qoya bilməyəcəyik. Dediyim kimi, köklü islahatlar olmalıdır, məndə hətta müəyyən ideyalar var bununla bağlı. Müəyyən ittifaq və birliklər artıq formal mövcudluğunu dayandırmalı və fikirlərə, tənqid və təkliflərə açıq olmalıdır.
- Qorxu janrında dünyada çoxlu sayda kitablar, filmlər var. Qərbdə qorxu janrı müxtəlif aspektlərdən işlənir, ən fərqli formalarda müraciət olunur bu mövzuya. Şərq, məsələn, Türkiyə qorxu filmləri isə daha çox mistik-dini çalardan ibarətdir – cin, şeytan, qara magiya, ayinlər və s. Bunun səbəbi mentalitet, milli-mənəvi dəyərlər, inanc, adətlərdirmi?
- Məncə, bəli, əsas məqam milli-mənəvi dəyərlərimiz, dinimiz, adətlərimizlə əlaqəlidir. Qeyd etdiyiniz Türkiyə filmləriylə yanaşı, İndoneziya və Malaziya da bu sahədə irəliləyib. Bütün bu proseslər “İslam qorxu janrı” (Islamic horror) subjanrının peyda olmasına gətirib çıxarıb. Məsələn, yapon horrorları necə yapon inancları əsasında çəkilirsə, eləcə də "Islamic horror" adlanan bu janr və ya subjanr da İslamda olan mifik varlıqları, anlayışları əhatə edir.
Düzdür, zövq məsələsidir, amma insanlar daha çox reallığa yaxın qorxu filmlərinə baxmağa üstünlük verirlər. Zombi, manyak filmlərində "The Saw" tərzli bir şey çəkməlisən ki, gərilimi, həm macəra-döyüşü (aksiyonu), dinamikası bol olsun. Fərqi yoxdur, kitab və ya film olsun, insanlar reallığa yaxın kontent istəyirlər. Məsələn, son illər “Youtube” üzərində paranormal araşdırmalar edən stalkerlərin, diggerlərin videoları dəbdədir. Hətta “ekşn” kameralarla çəkilən, paranormal araşdırmalar aparan komandanın başına gələnləri anladan bəzi filmlər də var. Məsələn, mən də "Şeytani" adlı hekayəmdə iki dostun “Youtube” kanalında videoçəkiliş etmək üçün "bir şəhər əfsanəsi"ni araşdırmağa getməsindən və olmazın hadisələrlə üzləşmələrindən bəhs etmişəm. Məsələ burada trendlərin dəyişməsidir, hazırda dünya trendlərində də şeytan, cin, magiyadan bəhs edən filmlər çoxalır. Yəni, bu gün qeyd etdiyiniz Qərb də (gülür – İ.M.) bu mövzulara meyl edir. Səbəb isə insanların pərdə arxasına qarşı daim maraqlı olmalarıdır.
- Günümüzdə Azərbaycan oxucusu nə oxuyur?
- Bu, bir balaca statistik sualdır, amma mən məsələyə başqa prizmadan baxmağı təklif edirəm. Oxucuların böyük əksəriyyəti xarici ədəbiyyat oxuyur. Yəni eyni oxucu ildə 12 kitab oxuyursa, bunun 10-11-i xarici yazarların kitablarıdır. Bu gün kitab evlərinin də tövsiyyə etdiyi 10 kitabın 9-u xarici yazara məxsusdur. Oxucu ilə yazıçı arasında fikir mübadiləsi olmalıdır, yazıçı oxucular arasında sorğular keçirməli, öz yazacağını, oxucunun ondan nə istədiyini müzakirə etməlidir. Əksər yazarlarımız bunu etmir, bir çoxunun sosial şəbəkə hesabları X şəxslər tərəfindən idarə olunur. Edənlərin də auditoriyası o qədər böyük deyil. Oxucu da öz növbəsində yazarı yazmağa motivə etməlidir. Oxucunun intizarı - yazıçının ilhamıdır. Oxucu sevdiyi yerli yazarın kitablarını almalıdır, bəyəndiyi kitabı ətrafına tövsiyyə etməlidir.
- Auditoriyaya istədiyini "yedirmək" mümkündürmü?
- Bundan kifayət qədər danışmaq olar. Çalışacağam, fikrimi lakonik çatdırım. Dünyada zatən bir intellekt enişi yaşanır. İnsanlar analiz etmək, düşünmək, araşdırmağa motivə olunmurlar. Bizləri bayağı kontentlərlə o qədər kütlə olacaq auditoriyaya çeviriblər ki, bunu dəyişdirmək bir-iki nəfərin, hətta bir neçə təşkilatın görə biləcəyi iş deyil. Qəribəsi budur ki, məsələn, sosial şəbəkələrdə bu və ya digər kontent yaradıcılarını (yazar, rejissor, mügənni, aktyor və s.) şərhlərdə irad, tənqid, hətta təhqir edən insanlar sırf marağa onu izləməyə davam edirlər. Bu da sosial şəbəkə alqoritmini işə salaraq həmin kontenti trendə salır. Faciədir əslində. Əgər bu gün heç bir vəsfi olmayan “tiktoker” bir tədbirdə, az qala dünyaca məşhur şəxs kimi qarşılanırsa, bu, artıq hansı durumda olduğumuzu göstərir. Yəni, indiki dövrdə auditoriyaya nə versələr, auditoriya da onu "yeyir". Hazırkı şərtlərdə bunu dəyişmək mümkünsüzdür.
- Çoxdandır yazmırsız. Ayrı-ayrı hekayələriniz ədəbi saytlarda bir neçə dəfə dərc olunsa da, kitab yoxdur. Fərid Nəsibzadə nə planlaşdırır? Bu il nəsə gözləyəkmi Sizdən?
- (Gülür – İ.M.) Bildiyiniz kimi, müasir ədəbiyyatda qorxu janrının ilk müəllifi kimi tanınsam da, başqa janrlarda da yazılarım var. İki kitabın, iki ədəbi layihənin müəllifiyəm: "Şayətin" qorxu janrında, “Tənhalığın dörd mövsümü” dram janrındadır. Bundan başqa, ideyası mənə məxsus olan "Laboratory of Art" sosial platformasında bir çox fəaliyyətimiz olsa da, xüsusilə ideya müəllifi olduğum həmin platformanın yazarları üçün "Qələmimizdən qəlbinizə", şairləri üçün "Misraların əsrarı" antologiya kitablarını qeyd etmək istərdim.
Bu yaxınlarda müəllifi olduğum "Alfa" adlı psixoloji trillerin çapını həyata keçirmək istəyirəm. Həmçinin, "Laboratory of Art" sosial platformasında may ayında gözəl qələm sahibi Araz Məmmədovun (Yaquboğlu) "Mən Şəhidəm" adlı kitabını hazırlayırıq, bu layihənin də rəhbəri mənəm. Bir də, şairlər üçün payıza doğru "Nəqşi Bənd" adlı kitabımızı hazırlayacağıq.