Aleksandru Tenase: “Rusiya müxtəlif alətlər vasitəsilə müharibə aparır - informasiya müharibəsi, kiberhücumlar, dezinformasiya, maliyyə manipulyasiyası, siyasi sabitliyin pozulması, siyasi və qeyri-dövlət xarakterli qruplara dəstək”
Vitali Andriyevski: “Xüsusi xidmət orqanları etirazların əsl təşkilatçılarını ifşa ediblər, lakin...”
Birləşmiş Ştatlar (ABŞ) Moldovada demokratiyanın sabitliyini pozduğuna və seçkilərə müdaxilə cəhdinə görə 7 nəfərə qarşı sanksiya tətbiq edib. ABŞ Maliyyə Nazirliyi açıqlamasında bu şəxslərin Rusiya kəşfiyyat xidmətləri ilə əlaqəli olduğunu bildirib. “Qara siyahı”ya Konstantin Sapojnikov, Yuri Makolova, Qleb Xloponin, Svetlana Boyko, Aleksey Losev, Vasili Qromovikov və Anna Travnikova daxildir.
“2023-cü ilin əvvəlində Moldova hökumətində sabitliyi pozmaq üçün sui-qəsd təşkil edən” Sapojnikov təxribatçı dəstənin lideri kimi göstərilib. Makolov etirazçıların maddi-texniki təminatı ilə məşğul olurdu, Xloponin hökumət binalarının təhlükəsizliyi ilə bağlı məlumat toplayır, Boyko qrupun mühasibi, Qromovikov (onun təxəllüsü də Zevsqod2000) süjeti maliyyələşdirir, Travnikova isə xarici auditoriyanın rəyini formalaşdırmaq üçün təşviqat materiallarını tərcümə edirdi.
Kaluqada yerləşən “Perko Julleuchter” saxsı sexi və onun rəhbəri Aleksey Losev də sanksiyaya məruz qalıb. ABŞ-ın məlumatına görə, o, Moldovada kəşfiyyat aparıb. Losev özü bütün dünyada keramika lampaları satdığını iddia edib.
"Bu gün tətbiq edilən sanksiyalar Rusiyanın demokratiyaları sabitsizləşdirmək üçün davam edən gizli səylərinə işıq salır", - Maliyyə Nazirliyinin terrorizm və maliyyə kəşfiyyatı üzrə müşaviri Brayan Nelson deyib.
Ötən il Moldova Avropa İttifaqına (Aİ) üzv olmaq üçün namizəd statusu alıb. Lakin Ukraynadakı müharibə, enerji və ərzaq qiymətlərinin artması səbəbindən Moldova hakimiyyəti hələ də vətəndaşların həyat səviyyəsini yaxşılaşdıra və əsas diqqəti lazımi islahatlara, o cümlədən məhkəmə sisteminə yönəldə bilməyib.
Kişinyov həmçinin Rusiyanı Moldovanın Aİ-yə üzv olmasına mane olmaq üçün respublikada çevriliş etmək istəklərində ittiham edir. Bunun üçün Moskva rusiyayönümlü siyasi qüvvələri və islahatlara etiraz edən təşkilatları aktivləşdirir, həmçinin agentlər şəbəkəsini işə cəlb edir.
Rusiya Moldovanın daxili işlərinə qarışdığını inkar edir, lakin Dnestryanıda mindən çox hərbçini saxlayır. Üstəlik, fevralda xarici işlər naziri Sergey Lavrov respublikanı “növbəti Ukrayna” adlandırdı, çünki o, Aİ və NATO-ya daxil olmaq istəyir.
İndi Moskvanın Moldovada daxili vəziyyəti pozmaq niyyəti nə dərəcədə güclüdür? Onun hələ də ölkə daxilində çoxlu təsir rıçaqları, alətləri, agentləri varmı? Bəs Kreml son nəticədə bu ölkədən nəyə nail olmağa çalışır – axı Moldova Rusiya sərhədlərindən uzaqdır?
AYNA mövzunu moldovalı tanınmış analitiklərlə müzakirə edib.
Keçmiş ədliyyə naziri, Avropa Şurası Venesiya Komissiyasının keçmiş üzvü Aleksandru Tenase:
“Rusiya ilə Moldova arasında münasibətlər həmişə çətin olub. Bu vəziyyətin mahiyyətinin dərin tarixi kökləri var. Xatırladaq ki, Bessarabiyanın keçmiş SSRİ-yə birləşdirilməsi 1939-cu ildə Sovet İttifaqı ilə Nasist Almaniyası arasında Molotov-Ribbentrop paktı imzalanması nəticəsində mümkün olub. Məxfi protokola əsasən, o zaman Rumıniyanın tərkibində olan Bessarabiya Sovetin təsir dairəsi kimi tanınırdı. Nəticədə 1940-cı ilin iyununda sovet işğalçı qoşunları Bessarabiyaya soxularaq onu Sovet İttifaqına birləşdirdilər.
Sovet işğalı zamanı Bessarabiya əhalisi əsl soyqırımına məruz qaldı. Sovet işğal idarəsi kütləvi repressiyalar, aclıq, kütləvi deportasiyalar təşkil etdi. Sovet Rusiyası sistemli ruslaşdırma siyasəti aparırdı. Rumın dili zorla rus əlifbasına çevrildi və onun istifadəsi ictimai həyatdan tamamilə kənarlaşdırıldı.
Müstəqillik elan edildikdən dərhal sonra Rusiya ordusu Dnestr çayının sol sahilindəki ərazini işğal etdi, marionet rejim qurdu və qondarma "PMR" yaratdı - eyni ssenari üzrə indi Ukraynada da hərəkət edirlər. Bütün müstəqillik dövründə Rusiya Moldovaya qarşı onlarla ticarət müharibəsi başlatdı. Bu tarixi kontekst Rusiya Federasiyası ilə Moldova Respublikası arasında etimad mühitinin yaradılmasına kömək etmədi.
Vəziyyəti o da mürəkkəbləşdirir ki, son on ildə Rusiya Moldovaya qarşı tamhüquqlu hibrid müharibə aparır, bu müharibə müxtəlif alətlər vasitəsilə aparılır - informasiya müharibəsi, kiberhücumlar, dezinformasiya, maliyyə manipulyasiyası, siyasi sabitliyin pozulması, siyasi və qeyri-dövlət xarakterli qruplara dəstək. Bu müharibənin əsas məqsədi ölkədə sabitliyi, birliyi zəiflətmək, daxili ziddiyyətlər yaratmaq, hakimiyyətə inamı azaltmaq, ictimai rəyi dəyişmək və sairdir.
Rusiyanın Moldovada üç əsas təsir sütunu var - Dnestryanıdakı işğalçı qüvvələr, solçu siyasi partiyalar və Moldovada Rus Pravoslav Kilsəsinin filialı tərəfindən təmsil olunan üçüncü ideoloji sütun. Təzyiq və şantajın başqa bir elementini də qeyd edə bilərik - bu, Moldovanın cənubunda, əsasən qaqauz azlığının məskunlaşdığı muxtar inzibati vahiddir.
Təəssüflər olsun ki, rəsmi Kişinyov Qaqauz muxtariyyətinə yetərincə diqqət göstərmədi, Kreml isə bundan tam istifadə edərək etnik-mədəni qrupu qondarma imperiya azlığına çevirdi. Qaqauz muxtariyyətində keçirilən son seçkilər bu problemin ciddiliyini göstərdi.
Çox güman ki, Rusiyanın Moldova Respublikasına qarşı apardığı hibrid müharibənin bütün bu elementləri bir sıra Qərb ölkələrinin bu müharibəyə töhfə verən bəzi şəxslərə qarşı sanksiyalar tətbiq etmək qərarını müəyyən edib. Etiraf etməliyik ki, Rusiya hələ də keçmiş çar imperiyasının, sonra isə keçmiş SSRİ-nin dövlətlərinin onların təsir zonası hesab edildiyi imperiya paradiqmalarına sadiqdir. Qonşu dövlətlərə, o cümlədən Moldovaya qarşı bu cür münasibət regionda münaqişələrə və gərginliyə səbəb olur.
Rusiya isteblişmenti dərk etmir ki, imperiyaların və təsir dairələrinin mövcud olduğu dünya artıq yoxdur. Onlar bunu nə qədər tez başa düşsələr, keçmiş SSRİ ərazisində bir o qədər tez sülh, əmin-amanlıq və firavanlıq bərqərar olacaq”.
Tarix elmləri doktoru, Effektiv Siyasət İnstitutunun (Kişinov) direktoru Vitali Andriyevski:
“AVA.MD saytında, AVA TV internet televiziyasında dərc olunan məqalələrdə biz dəfələrlə müraciət etmişik ki, “Şor” partiyasının etirazlarının arxasında kimlərin dayandığı üzə çıxmalıdır. Bizə aydın idi ki, bu partiyanın lideri, bankdan pul oğurladığına görə 15 il həbs cəzası alan və Moldovadan qaçan cinayətkar İlan Şor geniş ictimaiyyət üçün yalnız ekran, şəkil idi. Amma Moldovada vəziyyəti destabilizasiya etmək üçün ciddi və peşəkarcasına aksiya təşkil edən insanlar var.
Bunun üçün ölkənin hər yerindən etirazçıları toplamaq üçün effektiv logistika yaratmaq, onları Kişinyova gətirmək üçün nəqliyyat təşkil etmək və ərzaqla təmin etmək lazım idi. Çadır şəhərcikləri yaradanda bu üsul da tətbiq olunurdu, onların maddi təminatı sistemini yaratmaq, ərzaq, mühafizə və s. Və onlara maliyyə lazım idi. Onların Moldovaya çatdırılması və fəallar və etiraz edən “piyadalar” arasında bölüşdürülməsi üçün sistem yaradılmışdı.
Bütün bunları hətta “Şor”un yaxın ətrafından da az adamın bildiyi mülki geyimli insanlar edirdi. Və sonra məlumat gəldi ki, Birləşmiş Ştatlar Moldovada demokratiyanın sabitliyini pozduğuna və seçkilərə müdaxiləyə cəhd etdiyinə görə 7 nəfərə qarşı sanksiya tətbiq edib. ABŞ Maliyyə Nazirliyi açıqlamasında bu şəxslərin Rusiya kəşfiyyat xidmətləri ilə əlaqəli olduğunu bildirib. Şəxsən mənim buna heç bir şübhəm yoxdur.
Şübhə etmirəm ki, Moldova xüsusi xidmət orqanları burada yaxşı iş görüblər, onlar etirazların əsl təşkilatçılarını tapıb, ifşa ediblər. Onlar amerikalı həmkarları ilə də məlumat paylaşıblar.
Bu, o deməkdirmi ki, bu ifşadan və sanksiyaların tətbiqindən sonra Kreml sakitləşəcək və Moldovada destruktiv fəaliyyətə son qoyacaq? Yox. Moskva nəticə üçün işləməyə öyrəşib və hər hansı ifşa və itkilər onları çox narahat etmir. Lazım gələrsə, “Şor”u da əvəzləyəcəklər, çünki onların fikrincə, prezident və parlament seçkiləri kampaniyasında uğursuzluğa düçar olmuş eks-prezident Dodonu praktiki olaraq siliblər.
Əminəm ki, bizi isti yay və eyni həyəcanlı payız gözləyir. Nəzərinizə çatdırım ki, yerli seçkilər payızda keçiriləcək. Moldovada vəziyyəti gərginləşdirmək üçün yaxşı səbəbdir.
Bəli, bu dəfə iş görməli olan hər kəs özü işinin öhdəsindən yaxşı gəldi - dərin qazdılar. Amma düşünmürəm ki, hamı tapılıb zərərsizləşdirilib. Bununla belə, problemin həlli üçün şanslar yaranıb. Bu da yaxşı xəbərdir”.