Bankların Amerika valyutasına satış məhdudiyyəti tətbiq etməsi də ayrıca problem olaraq qalır
Koronavirus pandemiyasının, bağlanan sərhədlərin və əsası olmayan valyuta məhdudiyyətlərinin başlanğıcından bəri ölkəmizdə ABŞ valyutasına tələb davamlı olaraq azalmaqdadır. Lakin yayın sonuna doğru dollar satışı artmağa başlayıb. Təhlilçilərin fikrincə, tələbatın artmasına səbəb tədris ilinin əvvəlində ənənəvi olaraq xarici malların idxalının artmasıdır.
Yeni tədris ilinə və payızın başlanmasına qədər son həftələrdə valyuta satışları nəzərəçarpacaq dərəcədə artır. Dollara artan tələbat bu vaxta qədər idxalçılar tərəfindən xarici valyutaya tələbatın artması ilə izah olunur. Axı, indi bizə məktəb ləvazimatları, tekstil, ayaqqabı və digər istehlak malları gətirilir. Əhali təkcə Bilik Gününə deyil, həm də soyuq havaların başlamasına hazırlaşdığı üçün ölkəyə isti paltar, ayaqqabı, məişət texnikası və s. gətirilir.
Ötən həftə Dövlət Neft Fondunun dollarını satan Mərkəzi Bankın hərraclarında tələbat nəzərəçarpacaq dərəcədə artıb. Məsələn, tənzimləyici tərəfindən avqustun 10-17-də təşkil olunmuş üç valyuta hərracının nəticələrinə görə, kommersiya bankları 127,9 milyon ABŞ dolları alıb ki, bu da əvvəlki hərraclardan 27,3 faiz çoxdur.
“Adətən belə dinamika yayın sonunda istehlak tələbinin mövsümi dəyişməsi və xarici malların idxalının artması ilə əlaqədar baş verir. Lakin bu il satışlar təkcə bizə tanış olan mövsümi iqtisadi şəraitə görə deyil, həm də qonşu ölkələrin milli valyutalarının ucuzlaşması ilə bağlı psixoloji məqamların, xüsusən də Rusiyadakı kəskin devalvasiyanın da müəyyən təsiri var”, - deyə deputat, iqtisadçı ekspert Vüqar Bayramov bildirir.
Onun sözlərinə görə, bu il idxalçılar ötən illə müqayisədə daha fəaldırlar: “Məsələn, ilin birinci yarısında idxal 22,5 faiz artaraq 8 milyard 198 milyon dollar təşkil edib. Belə dinamika təbii ki, dollara tələbi stimullaşdırır. Məzənnənin dəyişməsi Mərkəzi Bankın bu məsələ ilə bağlı mövqeyindən asılıdır, çünki ölkə “üzən məzənnə”yə keçməyib. Hökumət valyuta intervensiyalarından istifadə edərək manatı nəzarətdə saxlayır və artıq bir müddətdir ki, məzənnənin saxlanmasının inzibati və maliyyə rıçaqları valyuta məhdudiyyətləri ilə əvəzlənib. Bu mənzərə sərhədlərin bağlanması və xarici səfərlərin azalması effekti ilə dəstəklənir”.
Yalnız ölkəmizin ərazisində hələ də davam edən koronavirus pandemiyası dövlət sərhədlərini bağlı saxlamaqla yanaşı, maraqlı maliyyə hadisəsinə çevrilir. Pandemiyanın lap əvvəlindən yerli banklar dollar alışına məhdudiyyətlər qoyub və onu yalnız səhər və yalnız limitlə satırlar. Son 3 ildir ki, yerli media fiziki şəxslər üçün ildə 20 min manat xarici valyuta almaq limitinin olmasından yazır.
Mərkəzi Bank bu kimi suallara həmişə yayınaraq cavab verib, valyuta mübadiləsində qanuni məhdudiyyətlərin olmadığını, məhdudiyyətlərin çirkli pulların yuyulmasına qarşı mübarizə çərçivəsində bankların daxili tələbləri ilə bağlı ola biləcəyini bildirib.
Manatın məzənnəsini qapalı quru sərhədləri də dəstəkləyir, çünki bu, dolların xaricə çıxması üçün əsas qapıdır. Bu yaxınlarda “Bloomberg” qapalı quru sərhədlərinin Azərbaycan hökumətinə ölkədən valyuta axınının öhdəsindən gəlməyə necə kömək etdiyi barədə məqalə dərc edib, sonra isə onu silib. Nəşr qeyd edir ki, respublikamız Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının pandemiyanın fövqəladə vəziyyət mərhələsinin başa çatdığını elan etməsindən sonra da ciddi səyahət məhdudiyyətlərinin mövcud olduğu azsaylı ölkələrdən biri olaraq qalır. Bütün bu tədbirlər hökumətə milli valyutanın məzənnəsinin saxlanmasına qənaət etməyə imkan verir.
Məsələn, ötən il Dövlət Neft Fondu Mərkəzi Bankın hərraclarında cəmi 4 milyard 681,8 milyon dollar satıb (2021-ci illə müqayisədə 30% azalma). Ötən il ərzində Fond hər ay hərraclarda orta hesabla 390,15 milyon dollar satıb (2021-ci ildə 6 milyard 679 milyon - 2020-ci ilə nisbətən 8,6% azalma). Müvafiq olaraq, 2020-ci ildə suveren fond valyuta hərraclarında banklara 7 milyard 303,64 milyon dollar satıb (2019-cu illə müqayisədə 10,7% artım).
Dollara tələbin aşağı düşməsini həm də onunla izah etmək olar ki, inflyasiyanın sürətlənməsi səbəbindən ümumilikdə insanların daha az pulu və daha çox xərcləri var. Axı Azərbaycanda dollar əmanət üçün ehtiyat valyutadır və qiymət artımı əhalinin əmanətlərini xərcləməsinə gətirib çıxarır. Müvafiq olaraq, əhalinin valyutaya tələbatı da azalır. Dollara tələbin azalması iqtisadi aktivliyin azalmasının da nəticəsi ola bilər, çünki Azərbaycanda dolların əsas alıcısı biznesdir.