İran Prezidentinin faciəvi şəkildə həlak olması ciddi suallara yol açıb
Hazırda beynəlxalq gündəmin əsas hadisələrindən biri İran Prezidenti və onunla bərabər olan önəmli dövlət xadimlərinin helikopter qəzasında həlak olmasıdır. Təbii ki, bu hadisə müxtəlif suallar doğurur.
Helikopterin qəzaya uğramasının hansı versiyaları inandırıcı sayıla bilər? Maraqlıdır ki, birlikdə uçan üç helikopterdən məhz ölkənin yüksək vəzifəli şəxslərinin olduğu helikopter qəzaya uğrayıb. Digər tərəfdən, bu hadisə regionumuz və dünya üçün hansı nəticələrə gətirib çıxara bilər?
AYNA-nın suallarını tanınmış əcnəbi ekspertlər cavablandırıblar.
Ermənistan Politoloqlar Assosiasiyasının prezidenti, siyasi elmlər doktoru Amayak Ovannisyan:
“İran Prezidentinin və xarici işlər nazirinin həyatına son qoyan böyük faciə baş verdi. Uca Allahın iradəsi ilə yan-yana yaşayan və bölgəmizdə sülhün bərqərar olması üçün məsuliyyəti İran xalqı ilə bölüşən xalqlarımız bu böyük itkinin acısını paylaşaraq, İran xalqı ilə birlikdə matəm keçirir. Fürsətdən istifadə edərək və Azərbaycan mediası vasitəsilə bir daha erməni politoloqları adından İran xalqına və şəxsən İran İslam Respublikasının Ali Rəhbəri Ayətullah Xameneyiyə zəmanəmizin böyük dövlət xadimlərinin - İran prezidenti Rəisinin və İranın xarici işlər naziri Abdullahianın şəhadəti səbəbi ilə dərin hüznlə başsağlığı verirəm. Onların regionumuzda sülhün və mehriban qonşuluğun nəcib işinə verdiyi töhfə, məncə, Qafqaz regionunun bütün xalqları tərəfindən eyni dərəcədə yüksək qiymətləndirilir.
Faciənin səbəblərini öyrənməyə gəlincə, mən müxtəlif versiyaların həvəskar müzakirələrinin əleyhinəyəm, baxmayaraq ki, ekspertlər yekun qərarını verənə qədər bu versiyaların mövcud olmaq hüququ olduğu ilə razıyam. Xüsusən də mənə çox qəribə görünür ki, üç helikopterdən yalnız biri - Prezidenti və naziri daşıyan qəzaya uğrayıb. Və qalan hər iki müşayiət helikopteri sağ-salamat təyinat yerinə çatıb. Prezident təyyarəsinin pilotlarının ən yüksək səviyyədə sınaqdan keçmiş və etibarlı pilotlar arasından diqqətlə seçildiyini nəzərə alsaq, bu, parlaq paradoksdur”.
Rusiyalı politoloq, “Demokratik Seçim” siyasi partiyasının həmsədri, Liberal Missiya Fondunun (Moskva) idarə heyətinin üzvü Sergey Javoronkov:
“Hesab edirəm ki, siyasətdə heç bir əsaslı dəyişiklik olmayacaq. İqtidar kifayət qədər möhkəmlənib və müxalifətin, o cümlədən keçmiş Prezidentin seçkilərdə iştirakına sadəcə olaraq icazə verilmir.
Sui-qəsd cəhdi mənə real görünmür. Xüsusən də bu şəkildə - bildiyiniz kimi, helikopterlər qəzaya uğrayanda sağ qalanlar ola bilər və bu yol ən etibarlı yol deyil”.
Ukraynalı siyasi şərhçi, Kiyev Yaxın Şərq Araşdırmaları Mərkəzinin direktor müavini Sergey Danilov:
“Sabotaj və ya texniki nasazlıq? Pis hava, yoxsa insan faktoru? Yaxın Şərqdə və İranda bir çox insan sui-qəsd nəzəriyyəsinə inanmağı üstün tutur. Sui-qəsd nəzəriyyələri məşhurdur, çünki onlar fərdi və ya kollektiv məsuliyyəti aradan qaldırır və seçilmək, üzvlərinin gizli biliklərə çıxışı olan qapalı kluba aid olmaq hissi verir.
Sui-qəsd nəzəriyyələri həm də rəqiblərinizi və düşmənlərinizi günahlandırmağa imkan verir və siyasi vəziyyətdən asılı olaraq istənilən tərəfi öz mülahizənizlə yaramaz adlandıra bilərsiniz - İsraili, ABŞ-ı, hətta Ukraynanı. Problem ondadır ki, sui-qəsdlər bəzən olur, baxmayaraq ki, onlar adətən hamının düşündüyü insanlar tərəfindən təşkil olunmur. Təyyarə qəzasının mümkün izahı kimi Ayətullah Xameneyi ətrafında təzyiq qrupları arasında mübarizəyə dair yumşaq eyhamlar da səsləndirilir.
Ümid edirəm ki, pis hava şəraitində qəzaya uğrayan köhnə helikopterin qalıqlarının tam əsaslı tədqiqi Şərqi Azərbaycan dağlarında həqiqətən nə baş verdiyi sualına cavab verəcək. Prezident Rəisinin vəfatından sonra İranın regionda və dünyada hansı siyasəti həyata keçirəcəyi hər kəsi maraqlandırır. Ukrayna baxımından İranın xarici siyasətində ciddi korreksiya gözlənilmir. Yaxın aylarda xarici arenada kifayət qədər mühafizəkar davranış modeli gözlənilir. Siyasi isteblişment maliyyə axınlarını yenidən konfiqurasiya etməklə, təsir dairələrini möhkəmləndirməklə və öz adamlarını düzgün mövqelərə yerləşdirməklə məşğul olacaq.
Yaxın Şərqdə İranın etibarlı qüvvələrinə dəstək əvvəlki səviyyədə qalacaq. Rusiya ilə hərbi-texniki əməkdaşlıq davam edəcək, lakin heç bir yeni irəliləyiş olmayacaq.
Vəziyyətin bu cür mühafizəkar qiymətləndirilməsi o demək deyil ki, Tehran rejimi yaxın gələcəkdə müəyyən çətinliklərlə üzləşməyəcək. Rəhbərin mirası uğrunda mübarizədən əlavə, rejim və xüsusilə də sərt xətt tərəfdarları legitimlik problemi ilə üzləşir. İran təmsilçiləri hər zaman müsəlmanlarla yanaşı, seçkilərin legitimliyini və buna görə də xalqın, geniş kütlələrin adından danışmaq hüquqlarını vurğulayıblar. Legitimliyi itirmək və yalnız gücə arxalanmaq İranda xaos və zorakılıqla nəticələnə bilər”.