“Taxıl sazişi”, Suriya və Cənubi Qafqazda güzəştlər və hər kəsin öz marağı: Rusiya və Türkiyə liderlərinin gündəmi zəngindir
Türkiyə və Rusiya prezidentləri arasında görüşlə bağlı danışıqlar avqustun əvvəlində başlayıb. Bir aydır ki, müxtəlif platformalarda Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Rusiya Prezidenti Vladimir Putin arasında mümkün görüşün Putinin Türkiyəyə avqustun sonunda səfəri zamanı baş tutacağı gözlənilirdi. Bu, Rusiyanın Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı işğalçı müharibəyə başlamasından sonra NATO üzvü olan ölkəyə ilk səfər ola bilərdi. Amma gözlənildiyi kimi olmadı. Əvəzində Ərdoğan sabah - sentyabrın 4-də Soçidə qonaq olacaq.
Rusiya diktatoru Türkiyə prezidenti ilə görüşmək fikrindən daşınmadı, ancaq Ərdoğanın Rusiya Federasiyasına getməsi şərti ilə.
Ukraynalı beynəlxalq ekspertlər hesab edirlər ki, Putin sadəcə olaraq yaşadığı ərazini tərk etməkdən qorxur. Birincisi, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (BCM) onun həbsinə dair orderi var. Axı məhkəmənin səlahiyyəti hava məkanını da əhatə edir. Yəni ki, BCM-nin yurisdiksiyasını tanıyan ölkənin üzərindən uçacaq Rusiya Federasiyasının Prezidentinin olduğu təyyarə nəzəri olaraq yerə endirilə bilər.
İkincisi, Putin hələ də öz təsirini və əhəmiyyətini nümayiş etdirməyə çalışır. Bununla o demək istədi: “Bax, başqa dövlətlərin rəhbərləri mənim yanıma nə isə danışıq aparmağa gəlir, mənə hörmət edirlər, mənlə hesablaşırlar”.
"Kimsə onun yanına, ev sahibi olduğu, özünü rahat hiss etdiyi yerə gələndə vəziyyət dəyişir. Amma Putin harasa gedib nəsə istəyən adama oxşayanda başqa vəziyyət olur", - deyə Yaxın Şərq Tədqiqatları Mərkəzin direktoru İqor Semivolos UNİAN-a deyib.
Ukrayna Prezident Aparatı rəhbərinin müşaviri Mixayıl Podolyak da qeyd edir ki, Ərdoğandan asılı olmayaraq, müəyyən reputasiyaya sahib olmaq üçün özünə Putin özünə hörmətlə yanaşıldığını nümayiş etdirmək istəyir: “Yəni Putinə nəsə lazımdırsa, müvafiq addımlar atmalıdır”.
Onun fikrincə, ofisdən hətta gözətçisiz çıxmaqdan qorxan adama səfər etmək indiki dünyada reputasiyanın heç nə olduğunu göstərir.
Eyni zamanda, Ərdoğanın Rusiyaya səfəri o demək deyil ki, Türkiyə lideri bilərəkdən Putinlə bir yerdə oynamaq istəyir. Türkiyə və şəxsən onun Prezidenti Ərdoğan Rusiya Federasiyası ilə münasibətlərdə öz maraqlarını güdür.
Ukraynalı politoloq Taras Semenyukun fikrincə, Ərdoğanın Rusiyaya səfəri xüsusilə onun Qərblə Şərq arasında balansı saxlamaq səyləri ilə bağlıdır: “Axı Türkiyə Rusiya ilə münasibətlərdən, xüsusən də onunla ticarət-iqtisadi əlaqələrdən bir çox cəhətdən faydalanır. Bu, təkcə turizmlə bağlı deyil. Türkiyə üçün Rusiya böyük bir bazardır. Əslində Putinin manipulyasiya etdiyi və əslində Ərdoğanı Putinə çox yaxın edən də budur".
Analitikin sözlərinə görə, əgər Ərdoğan 2023-cü ilin mayında yenidən seçilməzdən əvvəl Rusiya Federasiyasına daha çox meyl edirdisə, xüsusən də Türkiyə Rusiya Federasiyasına sanksiyalardan yan keçməyə kömək edib və rusların öz ərazisindən başqa ölkələrə getməsinə icazə veribsə, o zaman Ərdoğandan sonra Qərb vektoruna - ABŞ və Avropaya doğru çəkilməyə başladı.
Beləliklə, politoloq düşünür ki, Türkiyə və Rusiya liderləri Türkiyənin bundan sonra da bir növ qovşaq və ya müəyyən sanksiyaya məruz qalan malların Rusiya Federasiyasına tədarük olunacağı kanal kimi qalacağına razılaşa bilərlər: “Yəni, söhbət ondan gedir ki, iki ölkə arasında münasibətlər normal olacaq, amma ciddi dəyişikliklər gözlənilmir”.
Görüşün mövzularından biri də şübhəsiz ki, Suriyadakı vəziyyət olacaq.
"Putin çoxdan Ərdoğandan Suriya hökuməti ilə münasibətləri normallaşdırmasını istəyirdi, lakin Suriya hökuməti bunu Türkiyədən güzəşt olmadan etmək istəmir. Xüsusilə, onlar türk qoşunlarının Suriyanın şimalını tərk etmələrini tələb edirlər və buna uyğun olaraq bundan sonra da münasibətlərin və əməkdaşlığın bərpasından danışmağa hazırdırlar", - Ukrayna Gələcək İnstitutu Mərkəzinin beynəlxalq siyasət və Yaxın Şərq üzrə eksperti İlya Kusa qeyd edib.
Onun sözlərinə görə, Putinə belə normallaşma lazımdır, çünki bu, onun Suriya münaqişəsinin həllində siyasi qələbəsi olardı.
"Lakin Ərdoğan bunu sadəcə olaraq belə etmək istəmir. Türkiyə lideri həm də Rusiya Federasiyasının güzəştlərində maraqlıdır. Və təbii ki, bu məsələni Putinlə müzakirə edəcək", - ekspert əlavə edib.
Kusanın fikrincə, “sövdələşmənin” mövzusu Ermənistanın Cənubi Qafqazda güzəştləri (Putin Ermənistanın Baş nazirini buna meylləndirə bilər), enerji layihələri və ya ikitərəfli ticarət ola bilər.
Məlumdur ki, Cənubi Qafqazda Rusiya Qarabağdakı qoşunlarının statusunu saxlamaq istəyir. “Razılaşmaya görə, Rusiya qoşunları 2025-ci ildə Qarabağı tərk etməlidir. Ruslar bu vəziyyəti dəyişməyə çalışırlar. Və bu məsələdə Türkiyənin rəyinin Azərbaycan tərəfi üçün önəmli olacağı da açıqdır”, - İqor Semivolos əlavə edib.
Görünən odur ki, Ərdoğanın Putinlə müzakirə edəcəyi və bilavasitə Ukraynaya aidiyyəti olan başqa bir məsələ Rusiyanın “Taxıl sazişi” nə qayıtması məsələsidir.
Ukraynanın xarici işlər naziri Dmitri Kulebanın sözlərinə görə, bu görüş Qara Dəniz Taxıl Təşəbbüsünün yaxın vaxtlara qədər mövcud olduğu formada bərpası üçün demək olar ki, sonuncu şans olacaq.
“Əslində bu, Rusiyanın Qara Dəniz Taxıl Təşəbbüsünə qayıdıb-qayıtmayacağını öyrənmək üçün demək olar ki, sonuncu fürsət olacaq”, - deyən nazir eyni zamanda, Ukraynanın alternativ dəniz marşrutu hazırladığını bildirib.
İqor Semivolosun sözlərinə görə isə Ərdoğan Rusiya ilə Ukrayna arasında əsas müzakirəçi və vasitəçi statusunu təsdiqləmək üçün Rusiyanın “Taxıl sazişi”nə qayıtmasını istəyir: “Türkiyə israrla Rusiyanı oyundan kənarlaşdırmaq mümkün olmadığını, onunla işləmək lazım olduğunu və s. deməyə davam edir. Yəni Türkiyə sadəcə olaraq öz oyununu oynamağa davam edir, özünü danışıqlar üçün əvəzolunmaz platform, ən yaxşı vasitəçi kimi nümayiş etdirməyə çalışır”.
Üstəlik, sualın belə formalaşdırılmasının Rusiya üçün də sərfəli olduğu göz qabağındadır, çünki ruslar sanksiyaların aradan qaldırılması və ya yumşaldılması ilə bağlı Qərblə birbaşa danışıqların aparılmasını istəyirlər. Ola bilsin ki, Ərdoğan Putinə təklif edə biləcəyi variantlarla bağlı Qərblə əvvəlcədən müəyyən razılıq əldə edib.
"Amma Putin həm "Taxıl sazişi”nə qayıda bilər, həm də ona qayıtmaya bilər. Çünki Putin təkbaşına qərar verir", - Semivolos qeyd edib və əlavə edib ki, Ukrayna üçün əsas risklər məhz Rusiya diktatorunun bu məsələdə danışıqlar aparmağa çalışacağıdır.