Ekspert: “Camaat pulunu daşınmaz əmlaka yatırmağı banklara yerləşdirməkdən üstün tutur”
Daxili kredit və maliyyə sahəsi əhalinin artan yastıqaltı yığımları problemi ilə üz-üzədir. Bu il vətəndaşların bank əmanətlərinin artmasına baxmayaraq, vəsaitin əhəmiyyətli bir hissəsi kredit və maliyyə strukturları xaricində saxlanılır və bu tendensiya artmağa meyllidir.
Deputat və iqtisadçı alim Vüqar Bayramovun dediyinə görə, bu gün banklar xaricində nağd pulun həcmi artmaqda davam edir: “Bu ilin səkkiz ayının nəticələrinə görə, əhalinin əlində nağd pul miqdarı 14 milyard 741 milyon manat təşkil edibsə, doqquz ayın nəticələrinə görə 14 milyard 941 milyon manata çatıb. Keçən illə müqayisədə bu ilin on ayında bu rəqəm 17% artıb”.
Mütəxəssis bu qədər miqyasda yastıqaltı yığımlarının real sektoru maliyyələşdirmək baxımından iqtisadiyyata zərər verdiyinə əmindir: “Bu vəsaitlərin bir hissəsi banklar vasitəsilə iqtisadi sahələrin inkişafına yönəldilə bilərdi. Pulların kəş kimi yığıldığı bir vəziyyətdə, vətəndaşların banklara etimadını artırmaq üçün işin sürətləndirilməsi vəzifəsi ilə qarşılaşırıq. Buna görə də zəif bankları bağlamaq yox, onların birləşməsinin mexanizmlərindən istifadə etmək lazımdır”.
Bayramov hesab edir ki, bu, yerli bank sektoruna vətəndaşlarda inam dərəcəsini dəstəkləyəcək və əhalinin əmanətlərinin axını iqtisadiyyata kredit vermək üçün maliyyə zəmini olacaq.
Bununla birlikdə, deputat daha əvvəl bildirmişdi ki, daxili maliyyə strukturlarının kreditləri biznesin inkişafına yönəlmir. Xüsusilə ölkənin bölgələrində bankların yüksək faiz dərəcələri biznes qurumlarının gəlirliliyi səviyyəsi ilə əlaqələndirmir.
Bankların kredit dərəcələri paytaxtda regionlardan iki dəfə aşağı səviyyədədir. Məsələn, Bakıda orta faiz dərəcəsi 11,5% təşkil edir. Müqayisə üçün, Yuxarı Qarabağda 19,67%, Qarabağda 19.32%, Muğan iqtisadi rayonunda 19,13%, Lənkəran-Astarada 19,1%, Şirvan-Salyan zonasında 18,75% təşkil edir. Mərkəzi Bankın açıqlamasına görə, ölkədə orta faiz dərəcəsi 2,56%-i keçmir.
Qayıdırıq mövzumuzun ən aktual hissəsinə: əhalinin yastıqaltı pulları banklara axın etsə, bu vəsait iqtisadiyyata çatacaqmı?
İqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov AYNA-nın sualına cavab olaraq deyib ki, bu vəziyyətin yaranmasının müxtəlif səbəbləri var: “Birincisi, bu, davam edən istehlakçı inflyasiyadır - hansı ki, gəlirləri azaldır və bir çox vətəndaşımızın praktik olaraq saxlamaq üçün heç bir şeyi yoxdur. İkincisi, əmanətlər tərəfindən gəlirlilik səviyyəsinin aşağı olması təsir göstərir. Bundan əlavə, banklara etibar səviyyəsi də prosesə təsir göstərir”.
“Əhali uzunmüddətli perspektiv üçün bank əmanəti kimi bir məhsula etibar etmir. Vətəndaşlar bir bank depozitindənsə, daşınmaz əmlak sərmayəsinə üstünlük verirlər. Eyni zamanda, qısamüddətli əmanətlərin həcmi uzunmüddətli depozitlərin həcmini dəfələrlə üstələyir. Əmanətlərin ümumi həcmində bir ilədək qoyulan investisiyaların payı 81% təşkil edir. Yeri gəlmişkən, Mərkəzi Bankın rəhbəri Taleh Kazımov vətəndaşların əsasən az miqdarda investisiya qoyması ilə birlikdə bu faktoru da “həyəcanlandıran fenomen” adlandırmışdı”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Heydərovun sözlərinə görə, bu gün əmanətlərin qoyuluşunda 75%-i 30 min manata qədərdir: “Bütün bunlar etibarın olmaması və depozitlərin qeyri-qənaətbəxş gəlirliliyinin nəticəsidir. Vətəndaşların qorxusu, bankın iflas vəziyyətində pullarını itirəcəkləri ilə bağlı deyil: əmanət sığortası sistemi və təhlükəsizliyinə zəmanət verən profil fondu var. Əsas problem inflyasiyadadır: uzun müddətə qoyula əmanət öz dəyərini itirə bilər və bunun qarşısını almaq üçün sığorta mexanizmləri yoxdur”.
“Adətən, banklara qoyulan hər hansı bir vəsait istehlak qiymətləri, inflyasiya və devalvasiya riski altındadır. Bununla birlikdə, daşınmaz əmlaka sərmayə qoyurlarsa, öz dəyərini hətta heç bir gəlir gətirməsə də, saxlayır. Çünki bu bazardakı qiymətlər heç vaxt azalmır. Buna görə əhali bu investisiya alətinə investisiya qoymağı üstün tutur”, - deyə ekspert fikrini yekunlaşdırıb.