Vətəndaşları sığorta müqaviləsi üçün ödəniş etməyə necə məcbur etmək olar?
2019-cu ildə geniş vüsət alan, sonra isə koronavirus pandemiyası səbəbindən səngiyən daşınmaz əmlakın icbari sığortası ilə bağlı ajiotaj yenidən gündəmə gəlib. Azərbaycan Sığortaçılar Assosiasiyasının (ASA) son bəyanatlarından da göründüyü kimi, onlar bütün bu müddət ərzində əllərini əllərinin üstünə qoyub, boş oturmayıblar.
Assosiasiyadan verilən məlumata görə, daşınmaz əmlakın sığortası kartı hazırlanır. Layihənin məqsədi daşınmaz əmlakın harada və nə qədər sığortalandığını respublika miqyasında aşkar etməkdir. Bundan sonra kimin və hansı rayonlarda sığorta xidmətlərindən istifadə etdiyi məlum olacaq və sığortadan yayınanları cərimələr gözləyir.
İnzibati Xətalar Məcəlləsinə əsasən, daşınmaz əmlakın sığortası müqaviləsinin olmamasına görə fiziki şəxslər 30 manat, vəzifəli şəxslər və hüquqi şəxslər müvafiq olaraq 80 və 200 manat məbləğində cərimə edilir. Ölkəmizdə daşınmaz əmlakın icbari sığortası “İcbari sığortanın növləri haqqında” qanuna əsasən, 2011-ci ildən fəaliyyət göstərir. Amma bu tip əmlakın qorunmasına maraq yalnız illər sonra - 2019-cu ildə sığorta şirkətlərinin təklifi ilə yaranıb.
Bank və maliyyə eksperti, hüquqşünas Əkrəm Həsənov AYNA-ya açıqlamasında xatırladıb ki, o vaxt sığorta şirkətləri imtina edənlərə cərimə təhdidləri ilə bol olan bir kampaniyaya başlayıb: “Əslində, bu, hüquqi baxımdan doğrudur. Daşınmaz əmlakın sığortası bizim üçün məcburidir və vətəndaşlar müvafiq əmlakın mühafizəsi müqaviləsi bağlamazsa, icra hakimiyyətlərinin cərimə şəklində inzibati tənbeh tətbiq etmək hüququ var”.
“İndiyədək daşınmaz əmlakın sığortası müqaviləsinin olmaması ilə bağlı cərimə tətbiq etməmişik. 2019-cu ilin sonu - 2020-ci ilin əvvəlində hökumət və daha sonra sığorta nəzarəti funksiyasına başlayan Mərkəzi Bank əhali arasında maarifləndirmə işinin prioritetlərini açıqlasa da, sonra pandemiya gəldi və buna vaxt olmadı. Təbii ki, sığorta şirkətləri ilk növbədə əmlak sahiblərinin icbari sığortasında maraqlıdır, çünki bizim sığorta şirkətləri əsasən icbari sığorta növləri hesabına fəaliyyət göstərir. Əslində riskinizi sığortalayıb-sığortalamamaq hər kəsin şəxsi işidir və sizi buna məcbur etmək məntiqsizdir”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Onun sözlərinə görə, icbari sığorta növləri adətən üçüncü şəxslər üçün risk olduqda tətbiq edilir: “Məsələn, icbari sığorta nəqliyyat vasitəsi sahibinin başqaları qarşısında mülki məsuliyyətinin əvəzsiz sığortasını təmin edir. Sürücü başqa bir şəxsə zərər verərsə, sığorta şirkəti sığorta məbləğini ödəyəcək. Başqa sözlə, nəqliyyat vasitəsinin sahibi üçün deyil, başqaları üçün risklər mütləq sığortalanır. Oxşar yanaşma daşınmaz əmlaka da tətbiq edilməlidir, lakin bir vaxtlar sığorta şirkətləri bu qanuna lobbiçilik edirdi. Düşünmürəm ki, indi hamını kütləvi şəkildə cərimələməyə başlayacaqlar. Əksinə, xəbərdarlıqlar başlayacaq və insanlara vaxt veriləcək”.
“İndiyədək bununla bağlı heç kim şikayət edib vəkillərə müraciət etməyib, amma hər şey onu göstərir ki, icbari sığorta kampaniyası indi yeni güclə böyüyür. “Ödəməli heç nə yoxdursa, vətəndaşlara nə etməli” sualına gəldikdə, bu halda söhbət vətəndaşın öz əmlakı ilə cavabdeh olduğu borcdan gedir. Əgər onun üzərinə həbs qoyula biləcək əmlak varsa, məhkəmənin qərarı ilə hərraca çıxarılacaq. Qanuna görə, yeganə yaşayış sahəsi alına bilməz, lakin bu, hər hansı digər əmlak ola bilər - avtomobil, qızıl və s. Və cərimənin məbləği kiçik olduğundan, ən azı borcu ödəmək üçün bir şey tapmaq çətin olmayacaq. Ancaq vətəndaşın ümumiyyətlə, heç bir şeyi yoxdursa, necə deyərlər, yoxa məhkəmə də yoxdur”, - deyə Həsənov vurğulayıb.
Sığortanın qiyməti Bakıda ildə minimum 50 manat olacaq. Gəncə, Sumqayıt və Naxçıvan sakinləri orta hesabla 40 manat ödəyəcəklər. Ölkənin digər bölgələrində - 30 manatdan az olmayaraq ödəniləcək. Sığortaçıların daşınmaz əmlakın icbari sığortasına marağı başa düşülə bilər. Bəzi hesablamalara görə, respublikada daşınmaz əmlakın icbari sığortasının potensialı 350-400 milyon manata çatır. Amma problem məcburetmə mexanizmlərində idi - vətəndaşları sığorta müqaviləsi üçün ödəniş etməyə necə məcbur etmək olar?
Bundan əvvəl KİV-də sığortaçıların öz təkliflərini hazırlaması barədə məlumat yayılıb, burada bəndlərdən biri istehlak edilmiş elektrik enerjisi üçün qəbzdə sığorta məbləğinin də göstəricisi olacaq. Yəni, elektrik enerjisini ödəyən əmlak sahibi sığorta haqqını ödəməyə də məcbur olacaq. Bir məşhur sovet filmindən bir ifadə ilə desək, “ödəməsələr, işığı söndürərik”.
Amma bu, yenə də müxtəlif dövlət qurumlarının – “Azərişıq”ın, Daşınmaz Əmlakın Reyestri Xidmətinin və İcbari Sığorta Bürosunun informasiya sistemlərinin inteqrasiyasını tələb edir. Bütün bunlar, bəlkə də, yalnız şayiələrdir, lakin bu gün bu cür təşəbbüslər üçün rəqəmsal baza fəal şəkildə yekunlaşdırılır.
Assosiasiyadan bildirilib ki, daşınmaz əmlakın icbari sığortası üzrə müqavilələr bundan sonra elektron formada bağlanacaq. Bu məqsədlə hətta “İcbari sığortalar haqqında” qanuna dəyişikliklər də təklif edilir. Hələlik yalnız avtonəqliyyat vasitələrinin icbari sığortası müqavilələri elektron formada bağlanır.