Azərbaycanda tropik meyvələrin yetişdirilməsi perspektivləri varmı?
Azərbaycanda iqlim müxtəlif kənd təsərrüfatı məhsullarının becərilməsi üçün əlverişlidir, çünki 11 iqlim qurşağından 9-u bizdədir. Bununla yanaşı, heç də bütün fermerlər ölkənin ənənəvi meyvələrinə etibar etmir.
Bir vaxtlar ekzotik olan bəzi meyvələr Azərbaycan torpağında o qədər kök saldı ki, sanki, həmişə burada yetişdirilib. Əvvəlcə söhbət Azərbaycanın cənub hissəsində illərdir uğurla yetişdirilən kividən gedir. Qabaqlar bu məhsul ölkəmizə Argentinadan, daha sonra Türkiyə və İrandan ixrac olunurdu. Artıq Astara və Lənkəran rayonlarından olan fermerlərimiz daxili bazarın kiviyə olan tələbatını özləri təmin edə bilirlər. Eyni zamanda, bu meyvələrin məhsuldarlığı pis deyil - orta hesabla hektardan 35 sentner. Bir koldan 250 kiloya qədər meyvə yığmaq olar.
Son zamanlarda ölkəmiz kivi ilə yalnız özünü təmin etmir, həm də ixracat həcmini artırıb. Bu məhsulları Rusiyaya tədarük edirik.
Ancaq digər tropik meyvələrin də yetişdirilməsinə çalışılır. Beləliklə, 2019-cu ildə AMEA-nın Dendrologiya İnstitutu alimlərin karlik banan meyvəsinin və manqo, avokado və papayanın çiçəklənməsinə nail olduqları bir təcrübə keçirdi. İndi bananın bir neçə istixanada yetişdirilməsinə başlanılıb, lakin bu günə qədər az miqdardan danışırıq. Bu gün ölkəmizə banan, əsasən Ekvadordan gətirilir.
İqtisadçı ekspert Fuad Əlizadənin AYNA-ya dediyinə görə, Azərbaycanda ilk kivi məhsulu 15 il əvvəl alınıb və 145 ton təşkil edib. İndi kivi bağlarının sahəsi 70 hektardan çoxdur. Hər il orta hesabla 210-220 ton yığılır.
Bununla birlikdə, müsahibimiz ekzotik meyvələrin yetişdirilməsinə üstünlük verilməsinin tərəfdarı olmadığını bildirib: “Əvvəla, bizim üçün ənənəvi olan adi meyvə və tərəvəzləri yetişdirib özümüzü tam təmin etməliyik. İndi belə məhsulları tez-tez idxal edirik, özü də ekzotik meyvələrdən daha çox. Məsələn, baxmayaraq ki, daxili bazarın belə bir məhsula olan ehtiyacını ödəmək və ixrac etmək üçün hər cür şəraitimiz var, amma kartofu da idxal edirik. Pomidor, fındıq və s. ixracatında qazandığımız mövqeləri itirə bilmərik”.
İqtisadçıya görə, bəzi dəyişikliklərin baş verdiyi ortadadır və bu, normaldır: “Azərbaycan dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya edir və xarici meyvə və tərəvəz növləri daha davamlı və daha yaxşı məhsul verdiyi üçün kənd təsərrüfatımızda getdikcə daha çox istifadə olunur. Tropik meyvələrə gəldikdə, bəzi fermerlər, xüsusən istiləşməyə doğru iqlim dəyişikliyi fonunda, şübhəsiz ki, onlara maraq göstərirlər. Bölgəmiz üçün tipik olmayan bəzi meyvələr kök sala bilər, lakin hamısı yox”.
“Müvafiq qurumlar bu mövzunu araşdırmalıdır. Tropik meyvələr yetişdirməyə ehtiyac yoxdur. Sual budur ki, onları böyütmək nə qədər sərfəli olacaq? Hazırda ölkədə banan yetişdirməyə cəhd edilir, ancaq yerli istehsalın idxal etdiyimiz ölkələrdən daha ucuz olacağını düşünmürəm. Yenə də hər bir ölkə artıq müəyyən bir kənd təsərrüfatı ixtisasını inkişaf etdirib”, - deyə Əlizadə vurğulayıb.
Davamlı İnkişaf Tədqiqatları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev də daha çox yerli növ meyvə-tərəzin becərilməsinə üstünlük verir. O, AYNA-ya şərhində vaxtilə Astara və Lənkəran rayonlarında kivi yetişdirmək üçün bir layihədə iştirak etdiyini deyib: “Uğursuz da olmadı. Banana gəlincə, Quba bölgəsindəki bir istixanada banan yetişdirildiyini eşitmişəm, ancaq bunun miqyası kiçikdir”.
“Kütləvi istehsaldan danışmırıq. İqlimimizdə bananlar tam olaraq yetişə bilmir. Banan istehsalının qurulması göründüyü qədər asan deyil və təcrübə tələb olunur”, - deyə ekspert bildirib.
Onun fikrincə, Ekvadorda və ya əkinçilikdə ixtisaslaşmış digər ölkələrdə, Rusiya və bəzi digər regionların etdiyi kimi, hazır bağ yerləri almaq daha asan və daha sərfəlidir: “Orada plantasiyaları ucuz bir şəkildə ala bilərsiniz və bu ölkələrin iqlimi bizim məhsulumuzdan fərqli olaraq, bu məhsul üçün əlverişlidir”.
Ağayev əmindir ki, əsasən əvvəlki istiqamətlərdə işləməyə davam etməliyik: “Amma emala daha çox diqqət yetirməliyik. Məsələn, Azərbaycan pomidorları ilə məşhurdur, lakin təzə pomidor ixrac etməklə yanaşı, ondan düzəldilən müxtəlif məhsullar da ixrac edilə bilər”.