Baş verənlər Avropadan Azərbaycana idxal olunan məhsulların maya dəyərinə təsir edə bilər
Dolların kəskin möhkəmlənməsi, neftin ucuzlaşması və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) açıqlaması ilə yeni COVID-19 ajiotajı bu ayın əsas gündəliyidir. Qlobal iqtisadi böhranın risklərinin əsas göstəricisi - neftin qiyməti investorların növbəti məhdudlaşdırıcı tədbirlərlə bağlı qorxularını nümayiş etdirir. Axı neft istehlakı qlobal iqtisadi vəziyyətin inkişafı ilə sıx bağlıdır.
Bazar analitikləri neftin ucuzlaşmasını resessiya ehtimalının artması və tələbin azalması, həmçinin ABŞ dollarının möhkəmlənməsi ilə əlaqələndirirlər. 2020-ci il koronavirus məhdudiyyətlərindən sonra belə bir ssenarini artıq görmüşük. Bu hadisələr ərəfəsində “Brent” 7,1% ucuzlaşıb, WTI isə 7,9% ucuzlaşaraq apreldən bəri ən aşağı səviyyəyə çatıb.
Bundan sonra qiymətlər bir qədər düzəldici artıma keçib. Çərşənbə günü Londonun ICE birjasında “Brent” 0,10 ABŞ dolları azalaraq 99,59 ABŞ dollarına qədər geriləyib. Nyu-York Fond Birjası NYMEX-də “Light” brendi 0,03 ABŞ dolları bahalaşaraq 95,87 ABŞ dolları təşkil edib.
İndi bazarın diqqəti Çində koronavirusla bağlı vəziyyətə və ÜST məlumatlarının dərcinə yönəlib. ÜST rəhbəri Tedros Adhanom Ghebreyesus mətbuat konfransında bildirib ki, virus bütün dünyada sərbəst hərəkət edir və bir çox ölkə bu yükün öhdəsindən gələ bilmir: "Virusun yeni dalğaları, xəstələrin kəskin formada xəstəxanaya yerləşdirilməsi və eyni zamanda, COVID-dən sonrakı ağırlaşmaların müalicəsi bu virusun hələ bitmədiyini açıq şəkildə nümayiş etdirir”.
ÜST rəhbəri artıq hökumətləri pandemiya ilə mübarizə üçün "sübut edilmiş" üsulları - maskalar taxmaq, təkmilləşdirilmiş ventilyasiya, testlər və müalicə proqramlarını tətbiq etməyə çağırıb.
“Trading Economics”in məlumatına görə, Çində 30 milyondan çox insan bu və ya digər şəkildə səyahət məhdudiyyətlərindən təsirlənib. Bazar iştirakçıları qorxurlar ki, koronavirusun yeni dalğası karantin məhdudiyyətlərinin yenidən sərtləşdirilməsinə gətirib çıxaracaq ki, bu da dünyada karbohidrogenlərin ən böyük idxalçısı kimi tanınan dünyanın ikinci iqtisadiyyatında yanacağa tələbatın azalmasına səbəb olacaq.
Ancaq kritik nəticələr hələ də uzaqdır. Bazar araşdırmaçılarının fikrincə, dolların möhkəmlənməsi və yeni qadağalar nefti hələ o qədər də təhdid etmir. Neft və qaz üzrə analitik Abzal Narımbetovun fikrincə, neft və qazın qiymətinin formalaşmasında əsas amil anti-Rusiya sanksiyalarıdır.
“Hazırda Qərbin Rusiya karbohidrogenlərindən imtina perspektivləri ilə bağlı ritorikası stavkaları ardıcıl olaraq yüksək səviyyədə saxlayır. Neft Rusiyanın Avropaya idxalına qismən qadağa qoyulması səbəbindən bahalaşıb. Dəniz daşımalarına qoyulan embarqo tədarük edən tərəfi vuracaq. Axı biz tədarükün sutkada 2 milyon barel azalmasından danışırıq – belə həcmləri qısa müddətdə kompensasiya etmək qeyri-realdır”, - deyə mütəxəssis bildirib.
Onun sözlərinə görə, ABŞ Federal Ehtiyat Sisteminin (FED) məzənnəsinin artması və dolların möhkəmlənməsi neftin ucuzlaşmasına gətirib çıxarır: “Lakin bu, iqtisadiyyata ciddi zərbə vurduğundan, belə siyasətin davam etdirilməsi böyük sual altındadır. Deməli, “qara qızıl”ın qiymətində ciddi azalma gözləməyə ehtiyac yoxdur. Əgər pandemiya ciddi dönüş alsa, neftin maya dəyəri 50 dollardan aşağı düşməyəcək”.
Maraqlıdır ki, Azərbaycanın gələn il üçün büdcəsində mövcud yüksək qiymətləri nəzərə alaraq, kəsmə dərəcəsi mühafizəkar proqnozlara əsaslanaraq bir barel üçün 50 dollar təşkil edir.
Bu arada, dollar əksər dünya valyutaları qarşısında möhkəmlənir. Avronun məzənnəsi son 23 ildə ilk dəfə ABŞ valyutasından aşağı düşüb. Təkcə son bir ildə avro zonasının vahid valyutası 18% dəyər itirib.
“Avropa valyutasının devalvasiyası Ukraynada hərbi münaqişə başlayandan sonra sürətləndi. Nəticədə Rusiya qazının Avropaya tədarükü məhdudlaşır, inflyasiya gözləntiləri artıb. Burada əsas amil təbii yanacağın qiymətinin kəskin bahalaşmasıdır ki, bu da “Köhnə Dünya” ölkələrinin iqtisadiyyatının inkişafına mane olur və vahid valyutanın ucuzlaşmasına səbəb olur”, - deyə Azərbaycan Milli Məclisinin üzvü, iqtisadçı alim Vüqar Bayramov AYNA-ya şərhində söyləyib.
Onun sözlərinə görə, ötən ay FED 1994-cü ildən bəri ən yüksək faiz artımını edib – məzənnəni 1,75%-ə çatdırıb: “ABŞ üçün rekord 7%-lik inflyasiyaya görə, ABŞ Mərkəzi Bankı iyul ayında növbəti artımı istisna etmir. Planlara görə, ilin sonuna orta faiz dərəcəsi 3,4% olmalıdır. Digər məsələlər arasında ABŞ-ın ÜDM artımı 1,7% təşkil edib və proqnozlaşdırılan 2,8%-ə çatmayıb. Bütün bunlar birlikdə pul siyasətinin sərtləşdirilməsinə töhfə verir”.
“Avronun zəifləməsi Avropadan Azərbaycana idxal olunan məhsulların maya dəyərinə təsir edə bilər. Amma avrozonada yüksək inflyasiya olduğundan oradan idxal olunan malların qiymətində xüsusi endirim gözlənilmir. Bundan başqa, Avropa istehsalı olan avtomobillərin qiymətində müəyyən qədər ucuzlaşma da istisna edilmir. Manatın məzənnəsinə gəlincə, bu, ölkəyə daxil olan və ARDNF tərəfindən hərraclara çıxarılan valyutanın miqdarından asılıdır. Praktikada manatın məzənnəsi Mərkəzi Bankın mövqeyindən və qərarlarından asılıdır”, - deyə Bayramov vurğulayıb.