Belə bir vəziyyət “bazarın dəllalları” üçün unikal fürsət yaradır və hərə öz arşınından “marketinq” və “piar” xidmətləri təklif edir
Son dövrlər Azərbaycanda marketinq sahəsinə maraq artıb. Təsadüfi deyil ki, əksər dövlət qurumları və özəl şirkətlərin Sosial Media Marketinq (SMM) komandaları mövcuddur. Sosial şəbəkələr üzərindən geniş yayılmış bu təbliğat üsulundan fərdi şəxslər – həkimlər, vəkillər, müxtəlif peşə sahibləri də istifadə edir. Son aylarda isə sosial media xidməti tədricən öz yerini piar (PR - Public Relations – ictimaiyyətlə əlaqələr) sahəsinə ötürür. Məhz elə bu səbəbdən Azərbaycanda fəaliyyət göstərən piar şirkətlərinin bazarı böyüyür.
Qeyd edək ki, marketinq ingilis dilində “market” sözündən götürülüb, bazar mənasını verir. Azərbaycan dilinə hərfi tərcüməsi “bazarda fəaliyyət”dir. Fərdi və ya təşkilati məqsədlərə çatmağa hədəflənən mal, xidmət, fikir və ya hadisələrlə əlaqədar alış-verişi təmin etmək məqsədilə məhsula, qiymətə və keyfiyyətə bağlı fəaliyyətlərin planlaşdırılması, həyata keçirilməsi və nəzarət müddətidir. Piar isə ictimaiyyətlə faydalı və qarşılıqlı əlaqələrin qurulmasıdır. Başqa sözlə ifadə etsək, marketinq məhsulun və xidmətin satışını, piar isə imicini formalaşdırır.
İnsanların çoxu marketinqlə piarın eyni sahələr olduğu qənaətindədir. Deməli, Azərbaycanda bir o qədər də məşhur olmayan həkimlərdən biri həmkarlarının kütləvi şəkildə SMM komandası yaratdığını görüb, jurnalistə “Qərar vermişəm, mən də artıq NMS-ə başlayıram” deyir. Adam bu sahənin ona hansı faydalar gətirəcəyini bilmir. Bilsəydi, SMM-ə NMS deməz, heç olmasa, bir balaca bu barədə məlumat almağa çalışardı. Uzağa getmək lazım deyil, “Google”da bununla bağlı çoxsaylı informasiyalar tapmaq mümkündür. Görünən odur ki, əksəriyyət hələ də “hər kəsdə var, məndə niyə olmasın” məntiqi ilə hərəkət edir.
Heç şübhəsiz, belə bir vəziyyət “bazarın dəllaları” üçün unikal fürsət yaradır və hərə öz arşınından “marketinq” və “piar” xidmətləri təklif edir. Ölkənin aparıcı marketoloqu olduğunu iddia edənlər isə problemin həllində acizdir. Onlar ortaya kreativ və maraqlı təkliflər qoymaq əvəzinə, beynəlxalq marketinq terminlərindən bol-bol istifadə edirlər. Sanki yeganə üstün cəhətlərini, xarici dil biliklərini nümayiş etdirməyə çalışırlar. Birbaşa reklamı ATL, birbaşa olmayan reklamı BTL, məhsul araşdırmasını “brand research”, məhsulun test yoxlanmasını “product test” adlandıranlar əksər hallarda satışın həcmini artırmağın və şirkətin imicini yüksəltməyin yollarını göstərə bilmirlər. Bu da öz növbəsində yeni sahə kimi təşəkkül tapan marketinq və piar sahələrinin effektivliyinə marağın azalmasına gətirib çıxarır.
“Şəhid övladlarına pulsuzdur”, “şok endirim”, “keyfiyyətimizlə öndəyik” kimi təkrarçı mesajları vaxtaşırı cəmiyyətə ötürənlərin əksəriyyətində Azərbaycanda şəhidlərin statistikası yoxdur. Və ya onlar endirimi hansı formada həyata keçirəcəkləri barədə heç bir məlumat vermirlər. Sadəcə düşünürlər ki, bununla bağlı mesaj vermək yetərlidir və elan etdiklərini etməsələr də, olar.
Bəs, görəsən, bütün bunları doğuran səbəblər nədir: kadr çatışmazlığı, peşəkarlıq səviyyəsinin aşağı olması, yoxsa digər səbəblər?
AYNA marketinq mütəxəssisləri ilə məsələyə aydınlıq gətirməyə çalışıb.
Dünyaca məşhur “FedEx” şirkətinin Azərbaycan ofisinin rəhbəri, marketoloq Şaiq Qəribzadənin sözlərinə görə, marketinq sahəsi Azərbaycan üçün yeni olsa da, çətin yol qət edib: “Çünki sahibkarlar, şirkət rəhbərləri bu sahəyə yatırım etməkdən çəkinirdi. Lakin elə bir dövrə gəlmişik ki, artıq marketinq alətlərinin biznesin inkişafında vacibliyini hər kəs anlamağa başlayıb. Bu da öz növbəsində bu sahəyə üz tutanların qarşısında böyük imkanlar açır. Son dövrlər marketinq Azərbaycanda keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoyub. Yəqin ki, yaxın gələcəkdə şirkətlərin nəzdində fəaliyyət göstərən marketinq şöbələri əhəmiyyətini itirəcək və bu işi sahibkarlar özləri həyata keçirməyə başlayacaqlar. Necə ki, müasir dünyada, hətta şimal qonşumuz Rusiyada, Şərq ölkələrində bu proses baş verir. Onlarda “personal brand” anlayışı formalaşıb”.
“İnternetin inkişafı isə bu sahə ilə hər kəsin rahat şəkildə məşğul olmasını şərtləndirəcək. Bütün hallarda marketinqi və menecmenti olmayan biznesin gələcəyi yoxdur. Unutmayaq ki, məhsulun, xidmətin və ya brendin populyarlaşması yekunda məhsulun daha artıq satılması, şirkətin isə qazanc artımı deməkdir. Bir məqama da diqqət çəkmək istəyirəm. “Sən bazarda tanınmırsansa, demək bazarda yoxsan” yanaşması da zamanla öz aktuallığını itirəcək. Hər bir şirkətin istənilən məshulu məhz həmin şirkətin öz adı ilə bazarda tanınmalıdır. Bu, baş verərsə, müştəri loyallığı qazanan şirkət gələcəkdə yeni məhsul və ya xidmət təklif edərkən hər hansı maneə ilə qarşılaşmayacaq”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Marketinq sahəsində olan boşluqlardan danışan Qəribzadə qeyd edib ki, bu sahədə ciddi kadr çatışmazlığı hökm sürür: “Düzdür, son dövrlər bu sahəyə maraq artıb və çox sayda gəncimiz marketinqin sirlərini öyrənməyə çalışır. Lakin hələ də marketinq sahəsində peşəkarların sayı azdır. Marketin üsullarını düzgün tətbiq etməklə bağlı ciddi problemlər var. Bəzi hallarda bu üsullar məhsul və ya xidmətin ruhuna uyğun olmur. Misal üçün, energetik içkilərin marketinq inkişafı ət və ət məhsullarının, kolbasanın marketinq inkişafı ilə fərqli olmalıdır. Lakin biz görürük ki, bir-birinə tamamilə yad sahələrin ümumi inkişaf strategiyası eynidir”.
“Digər problem yeniliklərə hazır olmamağımızla bağlıdır. Ötən əsrin 90-cı illərində tətbiq olunan marketinq qaydaları artıq qocalıb və daha keçərli deyil. Bu baxımdan daim yenilənməyə, müasir protokolları mənimsəməyə, onları tətbiq etməyə ciddi ehtiyac var. O ki qaldı marketinq terminlərinin milliləşməsi məsələsinə, hesab etmirəm ki, buna xüsusi ehtiyac var. Bütün dünyada vahid terminlərdən istifadə edilir və biz qlobal bazarda baş verən hadisələri, trendləri izləmək istəyiriksə, bu terminləri bilməliyik. Şübhəsiz ki, açılışını da bilməliyik ki, müştərilərə düzgün təqdim edə bilək”, - deyə o vurğulayıb.
“Mediaworks Azerbaijan” şirkətinin rəhbəri, sözügedən sahə üzrə ekspert Seymur Teymurov isə məsələyə daha nikbin yanaşır: “Azərbaycanda marketinq yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub və bu sahədə istedadlı, xaricdə təhsil alan mütəxəssislər yetişir. Onlar özlərini daimi inkişaf etdirməyə, dünyada baş verən yeniliklərdən xəbərdar olmağa, dünya ilə ayaqlaşmağa, daim öz üzərində işləməyə çalışırlar. 10 il öncəki dövrlə müqayisə etsək, bu sahənin xeyli inkişaf etdiyi aydın görərik. Bu, marketinqin rəqəmsal sahəsində daha çox baş verir. Çünki, dünya rəqəmsallaşır və xaricdə olan trendlərdən geri qalmaq böyük bazarda ciddi itkilərlə məruz qalmağa bərabərdir”.
Müsahibimiz bu sahənin gələcəyinə böyük ümidlər bəsləyir: “Bu sahə inkişaf edir və bundan sonra da inkişaf edəcək. Marketinq daha çox rəqəmsallaşacaq və bu rəqəmsallaşma şirkətlərin satış həcminə müsbət təsir göstərəcək. Ölçülə bilən texnologiyaların tətbiqi, hesabatlılıq və s. məsələlərdə marketinq xeyli irəliyə gedib. Şirkətlər müxtəlif kampaniyalarla mühüm üstünlüklər əldə edib. Bu, davamlı olacaq”.
“Marketinq sahəsində milli terminlərdən istifadə edilməsi məsələsinə gəldikdə isə, dünyanın heç bir yerində bu terminləri milliləşdirmirlər. Buna ehtiyac da yoxdur. Bu, təkcə marketinq sahəsində deyil, digər sahələrdə də belədir. Bəzən qəliz sözlərdən istifadə olunur ki, müəyyən mənada qavramaqda problemlər ortaya çıxır. Bəzən isə o beynəlxalq terminləri dilə gətirənlər kifayət qədər bilik və bacarıqlara malik olmurlar. Hesab edirəm ki, bu, yalnız diletantlara aid olan məsələdir. Digər sahələrdə olduğu kimi, bu sahədə da savadsız və təsadüfi insanlar təmsil olunur. Lakin ümumi olaraq onların dırnaqarası fəaliyyətinə görə marketinq sahəsinə qiymət verməyə və uzagörən nəticələr çıxarmağa əsas yoxdur”, - deyə Teymurov bildirib.
“Marketinq sahəsində çatışmayan cəhətlər çoxdur” deyən ekspertin sözlərinə görə, əsas problem mütəxəssis qıtlığı ilə bağlıdır: “İqtisadiyyatın digər sahələri ilə müqayisədə bu sahə bir qədər geri qalır. Əsas məsələlərdən biri kadr potensialıdır. Digər məsələ Azərbaycanda müvafiq təhsil göstəricilərinin yüksək olmaması ilə bağlıdır. Ölkədə bu sahədə təhsil yaxşı olmadığına görə kadrlar da keyfiyyətli olmur. Təcrübə ilə də əlaqəli problemlər də var. Öndə olan şirkətlərdə xarici kadrlar və xaricdə təhsil almış kadrlar təmsil olunsalar da, əksər şirkətlərdə vəziyyət fərqlidir. Yəni, bu sahədə də ciddi problemlər var. Eyni zamanda Azərbaycanda marketinq ixtisaslaşmayıb. Bu mənada gediləsi yolumuz hələ uzundur”.