Bu təyinat “onun diplomat kimi xidmətlərinin böyük etirafı və Qazaxıstana etimad əlaməti” idi
Yüksək vəzifədə olmasına baxmayaraq, prezidentlik sadəcə bir işdir və istənilən dövlət başçısı ilk növbədə şəxsiyyətdir. Görünən odur ki, prezidentin şəxsi keyfiyyətləri bilavasitə onun iş fəaliyyəti ilə bağlıdır və yüksək səviyyəli siyasətçilər şəxsi həyatlarının təfərrüatlarını açıqlamağa meylli olmasalar da, siyasətdən kənar bir şəxsiyyətin portretini əsas götürərək çəkmək olar. Təbii, açıq məlumatlar əsasında. Dünən Qazaxıstanda konstitusiya islahatları ilə yanaşı, hazırkı dövlət başçısı Qasım-Comərd Tokayevin təşəbbüsü ilə növbədənkənar prezident seçkiləri keçirildi. O, respublika rəhbəri postuna namizədlərdən biri və xalq koalisiyasının maraqlarının təmsilçisi idi. İlkin nəticələrə görə, 80 faizdən çox səs toplayaraq yenidən prezident olan yazıçı oğlu, peşəkar diplomat və tennis həvəskarı haqqında bilinən hər şey “Lenta.ru”nun materialında dərc olunub. AYNA istinadla məqaləni təqdim edir:
Hamımız uşaqlıqdan gəlirik
Qasım-Comərd Tokayev 17 may 1953-cü ildə Alma-Ata (indiki Almatı) şəhərində anadan olub. Kəndli ailəsindən olan atası Kemal Tokaeviç Tokayev (1923-1986) Böyük Vətən müharibəsi iştirakçısı olub. On səkkiz yaşlı gəncin döyüş yolu Stalinqrad döyüşü ilə başlayıb, o, qələbəyə qədər tank bölüyündə xidmət edib. Müharibədən sonra Kemal Tokayev yazıçı olmaq qərarına gəlib və qazax ədəbiyyatında detektiv-macəra janrının banisinə çevrilərək ümumittifaq şöhrəti qazanıb. Romanları, o cümlədən “Sirli iz”, “Sərqabənddəki hadisə”, “Son zərbə” bütün ittifaq ərazisində böyük tirajla çap olunub və satılıb. Gələcək prezidentin anası Turar Şabarbayeva (1931-2000) Alma-Ata Pedaqoji Xarici Dillər İnstitutunda işləyib.
Qazaxıstan Prezidentinin qeyri-adi qoşa adı var. Özü də “Ata haqqında söz” kitabında dediyi kimi, əmisinin şərəfinə Qasım adını almış, anası isə onun adını Comərd qoyub. Qasım-Comərd Tokayevin iki bacısı var.
Məlumdur olan odur ki, dövlət başçısı ad gününü qeyd etməyi sevmir - onun mətbuat katibi Berik Ualinin əvvəllər deyib ki, ad günü Tokayevlər ailəsində heç vaxt qeyd olunmayıb.
Almatı 25 saylı gimnaziyasının direktoru Qaziza Amanbay “Sputnik Qazaxıstan”a Tokayevin 2021-ci ilin noyabrında doğma məktəbinə səfəri barədə danışıb. Tokayev tarixdən dərs deyən və 92 yaşı olan sevimli müəllimi Serafima Filatovna Nikonovanı yad edib.
Dövlət başçısı məktəb illərini, xüsusən də fransız dilinin dərindən öyrənilməsini və məktəbin (indiki gimnaziya) Fransa səfirliyi, Fransa Alyansı ilə sıx əlaqəsini, məktəblilərin beynəlxalq mübadiləsini xatırladıb. Prezident bunu bəyənib və bu ənənələri qoruyub saxlamağı, əlaqələri davam etdirməyi tövsiyə edib.
Qeyd edək ki, Tokayev fransızca ilə məhdudlaşmayıb - o, beş dil bilir: qazax, rus, ingilis, çin və fransız.
Tokayev, həmçinin Vladimir Mikloşiç (“A-Studio”nun bas ifaçısı) ilə bağlı uşaqlıqdan bir anı xatırlayaraq, həmin illərdə musiqiçinin şəhərdə ilk elektro-gitara sahibi olduğunu söyləyib.
Dövlət başçısı məktəbin kitabxanasına fantastika və lüğətlərdən tutmuş elmi ədəbiyyata qədər 200-dən çox kitab hədiyyə edib. Özü də oxumağı sevir: bədii, siyasi və memuar ədəbiyyatı oxumağı sevir, mətbuatı izləyir. 2022-ci ilin fevralında verdiyi müsahibədə Tokayev tələbəlik illərindən bəri çoxlu qəzet və jurnal oxuduğunu deyib.
“Mən mətbuatı mütəmadi olaraq yoxlayıram. Bu, köhnə vərdişimdir. Ümumiyyətlə, çox oxuyuram. Yaxşı məqalə və ya müsahibə görəndə lazımi qeydləri edirəm. Nəşr aktual məsələ qaldırırsa, konkret göstərişlər verirəm”, - deyə Prezident qeyd edib
Tokayev 1975-ci ildə Moskva Dövlət Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunu bitirib. Onun qrup yoldaşı, hazırda sözügedən universitetin dosenti Vladimir Şişkinin "Vedomosti"yə verdiyi məlumata görə, o, əsas xarici dil olaraq Çin dilini seçərək yaxşı oxuyub. Qazax SSR-in Çinlə ticarət-iqtisadi əlaqələrini nəzərə alsaq, bu, təəccüblü deyil. Onun sözlərinə görə, indi də yüksək vəzifəsinə baxmayaraq, Tokayev asan ünsiyyətcil, həmsöhbətinə diqqətli insan olaraq qalır.
Şüşə sarğısı
Universiteti bitirdikdən sonra Tokayevə Xarici İşlər Nazirliyinin heyətinə daxil olmaq təklif edilib. Tokayev əmək fəaliyyətinə 1975-ci ildə SSRİ Xarici İşlər Nazirliyində başlayıb və Sinqapur Respublikasındakı Sovet səfirliyinə işləməyə göndərilib, 1979-cu ildə yenidən SSRİ Xarici İşlər Nazirliyinin aparatına qayıdıb.
1984-1985-ci illərdə Tokayev SSRİ Xarici İşlər Nazirliyində işləyib, daha sonra SSRİ-nin Çin Xalq Respublikasındakı səfirliyinə göndərilib, 1991-ci ilə qədər orada ikinci katib, birinci katib və məsləhətçi vəzifələrində çalışıb.
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin Diplomatik Akademiyasının Aktual Beynəlxalq Problemlər İnstitutunda “Qazaxıstan Respublikasının formalaşması zamanı xarici siyasəti” mövzusunda siyasi elmlər doktoru alimlik dərəcəsi almaq üçün dissertasiya müdafiə etdib.
2002-ci ilin yanvarında Tokayev Qazaxıstan Respublikasının dövlət katibi - xarici işlər naziri olub. Sonra 2003-2007-ci illərdə Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri kimi beynəlxalq siyasətdə - xüsusən də nüvə silahının yayılmaması ilə bağlı qlobal prosesdə fəal iştirak edib.
“Biz, gənc diplomatlar, artıq müstəqil Qazaxıstanın Xarici İşlər Nazirliyinin 1990-cı illərin əvvəllərində formalaşmış əməkdaşları onu mülayim və ziyalı bir insan kimi xatırladıq. Həmin vaxt o, nazir müavini vəzifəsini tuturdu. Bir-iki il ərzində o, Xarici İşlər Nazirliyinə rəhbərlik edib. Tokayev digər "Moskva qazaxları" arasında üstünlüklə seçilirdi - biz diplomatları belə adlandırırdıq - SSRİ Xarici İşlər Nazirliyinin və digər müttəfiq strukturların adamları. Bir qayda olaraq, onlar Moskvaya oxumaq üçün gəlirdilər, burada yad idilər. Qasım Kemaleviç isə əksinə, sözün hər mənasında - tərbiyə və ruh baxımından əsl Almatı vətəndaşı idi. O, təbii nəzakəti və əsl zəka ilə bütün işçilərin rəğbətini qazandı”, -həmkarı Marat Laumulin “Ekspert Qazaxıstan” jurnalına müsahibəsində belə deyib.
2007-ci ilin yanvarında Tokayev Qazaxısdtan Senatının sədri, bir il sonra isə Qazaxıstan Parlamentinin yuxarı palatasının sədri kimi ATƏT Parlament Assambleyasının vitse-prezidenti seçilib.
2011-ci ilin martında Tokayevin diplomatik karyerası yeni inkişaf mərhələsinə keçib, çünki o, BMT baş katibinin müavini, BMT-nin Cenevrə ofisinin baş direktoru, habelə təşkilatın baş katibinin şəxsi nümayəndəsi təyin edilib. Tokayev BMT strukturunda belə yüksək vəzifə tutan milliyətcə ilk qazax olub. Hətta nə vaxtsa onun bu qlobal təşkilata rəhbər seçilməsindən də danışıblar.
Respublikanın o vaxtkı Prezidenti Nursultan Nazarbayevin müraciətində qeyd etdiyi kimi, bu təyinat “onun diplomat kimi xidmətlərinin böyük etirafı və Qazaxıstana etimad əlaməti” idi. Onu da qeyd edək ki, Tokayev beynəlxalq münasibətlərə dair on kitabın müəllifidir.
Cənab Prezident
2013-cü il oktyabrın ortalarında Tokayev beynəlxalq arenadan doğma ölkəsinə qayıtdı və orada yenidən Qazaxıstan Senatının sədri seçildi.
Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov, Qasım-Jomart Tokayev haqqında “Ağış” sənədli filmində Qazaxıstan Prezidentinin diplomatik və siyasi keyfiyyətləri, operativliyi və ehtiyatlılığı haqqında fikirlərini bölüşür. Onun sözlərinə görə, Tokayev tutduğu vəzifələrdən asılı olmayaraq özü olaraq qalır.
“Dostlarına inanan, peşəsinə, ölkəsinə sadiq bir insandır. Onunla uzun illər, o cümlədən nazirlikdə işlədiyi illər, nazir olmamışdan xeyli əvvəl ünsiyyətdə olmuşuq. O, nazir olanda bizim ünsiyyətimiz müntəzəm oldu: səfərlər, danışıqlar, məxfi məsləhətləşmələr. Sonra o, Senatın sədri olanda Astanaya hər səfərim zamanı məni həmişə tamaşaçı kimi qəbul edirdilər. Bu, mənə xüsusi zövq verdi, çünki söhbətlər həmişə açıq, standart deyil, stereotiplərə bağlı deyildi”, - Lavrov qeyd edir.
Altı il sonra, 2019-cu il martın 19-da Nursultan Nazarbayev prezident səlahiyyətlərini vaxtından əvvəl tərk etdiyini açıqladı və Tokayevi öz varisi elan etdi.
“Mənim yanımda o, Qazaxıstanın müstəqilliyinin ilk günlərindən işləyir. Mən onu yaxşı tanıyıram, dürüst, məsuliyyətli insandır. Bütün proqramlar onun iştirakı ilə hazırlanmış və qəbul edilmişdir. Mən inanıram ki, Tokayev məhz Qazaxıstanın idarəçiliyini həvalə edə biləcəyimiz şəxsdir”, - deyə Nazarbayev qərarını izah edib.
Ertəsi gün Tokayev müəyyən olunmuş qaydada and içərək dövlət başçısı vəzifəsinin icrasına başlayıb. Və cəmi bir neçə həftə sonra o, hakimiyyətin ötürülməsi prosesinə maksimum legitimlik və şəffaflıq vermək üçün növbədənkənar prezident seçkiləri elan etdi.
Politoloqların fikrincə, bu qərarla Tokayev prinsipial və eyni zamanda praqmatik siyasətçi kimi reputasiyasını təsdiqləyib. O, təkcə hərflə deyil, həm də qanunun ruhuna əməl etməyə çalışır və qanunun ruhuna üstünlük verir. Nəzərdə tutulan məqsədə doğru tədricən, lakin davamlı irəliləyişi təmin edən yaxşı hesablanmış, balanslaşdırılmış qərarlar verir. Politoloqlar belə hesab edirlər.
Qazaxıstanlı politoloq, dövlət və ictimai xadim, respublikanın sosial inkişaf nazirinin keçmiş müşaviri Aidos Sarım müsahibəsində belə bir fikir bildirib ki, “bu, çox mötədil fikirli adamdır. Hər hansı bir istiqamətdə hər hansı qəfil hərəkətlər kimi" və "əgər varsa, o zaman, yəqin ki, hələ də tədricən təkamül olacaq”.
2022-ci il martın 16-da Prezident Tokayevin Qazaxıstan xalqına müraciəti oldu və bu, Qazaxıstan rəsmilərinin fikrincə, “bu, yeni Qazaxıstanın qurulması üçün başlanğıc nöqtəsidir”. Tokayev çıxışı zamanı bir sıra siyasi islahatlara başlandığını bəyan edib: parlamentin rolunun gücləndirilməsi, qarışıq seçki sisteminə keçid, siyasi partiyaların qeydiyyatının sadələşdirilməsi, medianın rəqabət qabiliyyətinin artırılması və s.
Portretə zərbələr: siyasətçi, idmançı və “Twitter” istifadəçisi
Əgər Qazaxıstan Prezidenti məzuniyyətdədirsə, o, məzuniyyətini doğma ölkəsində keçirir. Belə ki, 2021-ci ilin yayında o, dörd günlük məzuniyyətində Buxtarmaya gedib. “Dövlət başçısı iyulun 13-dən 16-dək dörd günlük qısamüddətli məzuniyyətdədir. Kemaleviç tətilini ölkənin ən mənzərəli yerlərindən birində - Şərqi Qazaxıstan vilayətindəki Buxtarma su anbarında keçirir”, - deyə onun o vaxtkı mətbuat katibi Berik Uali bildirib. 2020-ci ildə dövlət başçısı məzuniyyətə getmədi, bu il isə avqustda bir həftə istirahət etdi, amma dəqiq harada və necə olduğu açıqlanmayıb.
Tokayevin həqiqətən də dincəlməyə vaxtı azdır, lakin onun diplomat və prezident kimi xidmətləri beynəlxalq səviyyədə təsdiqlənib. Məsələn, 2022-ci ilin noyabrında o, dünyanın 500 ən nüfuzlu müsəlmanı siyahısına daxil olub. Qazaxıstan Prezidentinin başqa fəxri adları da var: o, Ümumdünya Humanitar və Təbiət Elmləri Akademiyasının həqiqi üzvü, Münhen Təhlükəsizlik Konfransının “Müdriklər Şurası”nın üzvü, Şençjen Universitetinin fəxri professoru və Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin Diplomatik Akademiyasının professoru, Qazaxıstan Xarici Əlaqələr Şurasının fəxri prezidenti, Cenevrə Diplomatiya və Beynəlxalq Münasibətlər Məktəbinin fəxri dekanı, Svyatoslav Rerixin xatirə medalının sahibi, “İlin adamı” beynəlxalq mükafatı laureatı dır.
Bütün bu nailiyyətlərə baxmayaraq, Tokayev insanlarla asanlıqla ünsiyyət qurur - həm şəxsən, həm xalqla görüşlər zamanı, həm də “Twitter”də. Mikrobloqunda o, Qazaxıstanda və dünyada baş verən hadisələri şərh edir - lakin indi bu, olduqca nadir hallarda olur, ayda bir və ya iki tvit atır. Sonuncusu sentyabrın 25-də Nyu-Yorka səfəri zamanı olub. Mesajlar üç dildə dərc olunur: qazax, rus və ingilis. Tokayev hesabını, onun sözlərinə görə, özü aparır.
Bu, o, BMT-də olarkən başladı, burada təşkilatı populyarlaşdırmaq üçün sosial şəbəkədə yüksək səviyyəli işçilərin olması təşviq edildi. ““Twitter” mənim şəxsi teleqraf xəbər agentliyimdir”, - deyə bildirmişdi.
Ayrılıq, biznesmen oğul...
Tokayev xanımından boşanıb və bizneslə məşğul olan Timur adlı oğlu var. Onun haqqında açıq və etibarlı mənbələrdə çox az məlumat var. Məsələn, məlumdur ki, 38 yaşlı Timur Tokayev 2009-cu ildə Qazaxıstanın Qərbə doğru strategiyası mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edib və babası Kemal Tokayevin adını daşıyan fonda rəhbərlik edir.
“Bəli, Tokayevin Moskva yaxınlığında zəngin bağ evi var, lakin Qazaxıstanda onun böyük mülkləri yoxdur. Onun bir oğlu var, amma oğlunda da böyük mülklər yoxdur. O, orta təbəqənin sahibkarıdır”, - deyə bildirib, oğlun un sinif yoldaşı.
13 yaş
Tokayev Qazaxıstan Stolüstü Tennis Federasiyasının rəhbəri idi və hələ də ikitərəfli görüşlər zamanı oynayır. Məsələn, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla yarışmaq üçün raketkaları götürmüşdü.