Kimsə baş verənləri ağlabatan izahını verə bilmir, ya da vermək istəmir
Türkiyə lirəsi böyük dəyər itirib - qardaş ölkənin milli valyutası bu ilin əvvəlindən 90% ucuzlaşıb. Belə kəskin çöküş ənənəvi olaraq devalvasiyanın səbəbləri ilə bağlı suallar doğursa da, bizdə başqa bir intriqa var – yerli ticarət şəbəkəsində türk malları nədənsə ucuzlaşmağı düşünmür belə.
Bütün bunlar qəribə görünür, çünki manat dollara möhkəm bağlanıb. Əslində, bizdə bu valyuta cütü qarşısında lirə ucuzlaşır, lakin Türkiyə idxalı üçün qiymətlər öz mövqelərindən əl çəkmir. Yerli mağazaların piştaxtalarında yer alan türk yeməkləri, geyimləri və sənaye malları nəinki ucuzlaşmır, əksinə, bahalaşmaqda davam edir. Alıcılar həddindən artıq baha qiymətlərə təəccüblənirlər.
AYNA-nın həmsöhbəti olan paytaxt sakini deyir: “Bu yaxınlarda oğluma köynək axtarırdım, keyfiyyəti ilə məşhur olduğu üçün Türkiyə istehsalı olan köynək almağı düşündüm. Amma şəhər mağazalarında qiymətlərə baxanda təəccübümü gizlədə bilmədim. Adi, o qədər də diqqətəlayiq olmayan əşyanın qiyməti 70 manatdan aşağı deyil, 100 manat və daha bahadır. Ən maraqlısı isə bu qiymətlərin endirimdə olan paltarlara yapışdırılmasıdır. Buna görə də bütün bunların endirim olmadan neçəyə satıldığını düşünmək qorxuncdur. Amma deyirlər ki, Türkiyənin özündə pul ucuzlaşıb, manat indi xeyli bahalaşıb. Başa düşmürəm, niyə bizdə türk malları bu qədər bahadır?!”.
Ərzaq mağazasında olan digər bir müsahibimiz Türkiyə məhsullarının qiymətinə heyrətlənir: “Əvvəllər türk kərə yağını endirimlə 19 manata alırdım, indi 25 manatdan aşağı qiymətə heç yerdə tapa bilməzsən. Kəsmik və digər süd məhsullarının qiyməti düşməyi ağlına da gətirmir, türk lirəsi ucuzlaşsa da, bəs niyə oradan gətirilən məhsullar ucuzlaşmır? Bir çox alıcılar türk məhsullarının davamlı yüksək qiymətinə təəccüblənirlər, lakin əksər hallarda əhali qiymət paradokslarına öyrəşib. Axı lirə bir ildən çoxdur ki, dollar və manat qarşısında ucuzlaşır və bütün bu müddət ərzində Türkiyə idxalının dəyəri davamlı olaraq yüksək olub”.
Əvvəllər bütün bunlar qardaş ölkədəki inflyasiya ilə izah olunurdu. Deyirlər ki, lirənin ucuzlaşması Türkiyə bazarının özündə də inflyasiyaya gətirib çıxarır, ona görə də oradan idxal olunan məhsulların maya dəyəri ölkəmizdə möhkəm şəkildə yüksək səviyyədə saxlanılır.
Yüksək qiymətlərə haqq qazandırmaq cəhdində olanlar logistikanın bahalaşmasına istinad edirlər. Amma bunun nə dərəcədə əsaslı olduğunu hələ heç kim dəqiq hesablamayıb. Qardaş ölkədən bizə gedən yolun uzaqda olmadığı və köklü şəkildə qurulduğu məlum olsa da, Türkiyənin istehlak bazarında inflyasiya miqyasından kənara çıxsa da, lirənin dollar qarşısında ucuzlaşması ilə müqayisə olunmur. Yeri gəlmişkən, son bir ayda o, daha 16% ucuzlaşıb.
Türkiyənin internet mağazalarından məsafədən alış-verişin daha sərfəli olmasına baxmayaraq, yerli mağazaların rəflərindəki eyni türk mallarının dəfələrlə baha satılması da diqqət çəkir.
Deputat, iqtisadçı alim Vüqar Bayramovun sözlərinə görə, valyutasının ucuzlaşması Türkiyə ixracatının dəyərinə təsir edib: “Lirə dollara nisbətdə ucuzlaşır, bu, o deməkdir ki, əksər valyutalara qarşı da ucuzlaşır. Təbii ki, qonşu ölkədə baş verən devalvasiya Türkiyənin aparıcı bazarlarında vətəndaşlarımızın internet üzərindən aldıqları malların qiymətinə təsir etdi. Elektron ticarət platformalarında malların qiyməti dəyişmədiyindən müştərilərimiz üçün oradan almaq daha sərfəli olub, bu isə o deməkdir ki, qonşu ölkədən elektron sifarişlərə tələbat arta bilər”.
İndiyədək Türkiyənin ticarət yerlərində qiymət dəyişikliyi nəzərə çarpmayıb, ona görə də oradakı malların qiyməti lirə ilə demək olar ki, eynidir. Deputat internetdə alış-verişin ucuzlaşdığını etiraf edir. Bəs niyə yerli mağazalarda eyni mallar ucuzlaşmır?
“Bəlkə də, səbəb inflyasiyadır. Türkiyənin daxili bazarında qiymətlər milli valyutanın ucuzlaşmasından sonra yüksəlir. Məsələn, cəmi dörd ayda orada inflyasiya hətta 45 faizi keçib və bu, hədd deyil. Sərt antiinflyasiya tədbirləri görülsə belə, istehlak qiymətləri hələ də yüksək olaraq qalacaq. Ona görə də indi lirənin ucuzlaşması hələlik istehlak bazarımıza ciddi və davamlı təsir göstərmir. Amma Türkiyənin elektron bazarının qiymətləri bizim istehlakçımız üçün ucuzlaşıb”, - deyə Bayramov bildirb.
Bir sözlə, daxili bazarda mallar bahalaşır, amma türk onlayn saytlarında nədənsə bizə ucuz başa gəlir... Burada məntiq harada itir və niyə eyni türk idxalı ölkəmizin ərazisində ucuzlaşmır, daxili bazara nüfuz edir? Bütün bu suallar açıq qalır.