“Kremldə qorxurlar ki, Ermənistan üzvlükdən çıxarsa, təşkilat parçalana bilər”
Ermənistan və Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) ilə bağlı hadisələr ətrafında maraqlı ritorika dolaşır. Təşkilatın Baş katibi İmanqali Tasmaqambetov TASS-a açıqlamasında deyib ki, İrəvan KTMT ilə müttəfiq olub və olmaqda davam edir.
O, Minskdə keçirilən hərbi blokun son sammitində İrəvanın iştirak etməməsindən qəti nəticə çıxarmamağa çağırıb: “Məncə, bu vəziyyətdən qəti nəticə çıxarmağın mənası yoxdur. Ermənistan bizim müttəfiqimiz olub və qalır. Məncə, bu, hər şeyi deyir”.
Baş katib qeyd edib ki, KTMT Katibliyində olan məlumata görə, Ermənistan nümayəndə heyətinin iştirak etməməsinin səbəbləri texniki xarakter daşıyır: “İstənilən halda, bu, müstəqil və suveren dövlətin qərarıdır, başqa heç bir dövlət və ya təşkilat ona təsir edə bilməz. KTMT təşkilatın tamhüquqlu üzvü kimi Ermənistan Respublikasının qərarına hörmətlə yanaşır”.
Bundan əlavə, Rusiya Prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov Ermənistanın sonda KTMT-də iştirakını tam bərpa edəcəyinə ümid etdiyini açıqlayıb. O, bu barədə “Rossiya 1” telekanalına müsahibəsində danışıb: “Ümid edirik ki, erməni dostlarımız sonda təşkilatda geniş iştirakın lehinə öz yanaşmalarını bərpa edəcəklər. Ermənistanın mövqeyi hamıya məlumdur. Biz hər şeydə razılaşa bilmərik, çünki KTMT aktual olaraq qalır. Bütün ölkələr bu bloku daha da gücləndirmək və inkişaf etdirmək zərurətində həmrəydir”.
Bundan əvvəl Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan bəyan etmişdi ki, İrəvan KTMT-dən çıxmaq məsələsində ölkənin maraqlarını nəzərə alaraq qərar verəcək. Onun sözlərinə görə, bir ölkənin təşkilata üzv olması ona lazımi dəstəyi vermir, eyni zamanda digər dövlətlərdən yardım almağa mane olur.
Belə ki, Kreml və KTMT Ermənistanın təşkilatın son sammitinə məhəl qoymaması ilə bağlı bəzi barışdırıcı bəyanatlar verir. Deyirlər ki, dəhşətli heç nə baş verməyib, sadəcə texniki problem olub. Bunun mənası nədir? Moskva qorxur ki, Ermənistan çıxsa, bu hərbi blok tamamilə dağılacaq?
AYNA mövzunu KTMT üzvü olan ölkələrin ekspertləri ilə müzakirə edib.
Qazaxıstanlı politoloq Kazbek Beysebayev:
“Təbii ki, KTMT Baş katibinin bu qurumun iclasında Ermənistan nümayəndə heyətinin iştirak etməməsinin texniki xarakter daşıması ilə bağlı bəyanatını qəbul edib bu məsələyə son qoya bilərik. Ancaq cavab Baş nazir Nikol Paşinyanın sözlərindədir: “İrəvan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatından çıxmaq məsələsində ölkənin maraqlarını nəzərə alaraq qərar verəcək.... Bir ölkənin təşkilata üzv olması ona lazımi dəstəyi vermir, eyni zamanda digər dövlətlərdən yardım almağa mane olur”.
Buradan belə nəticə çıxır ki, Ermənistanın ABŞ, Fransa və digər Avropa dövlətləri ilə təmsil olunan Qərb tərəfdaşları öz əməkdaşlığını Ermənistanın KTMT-dən çıxmasının zəruriliyi ilə əlaqələndirirlər. Ermənistan onlar üçün bildiyimiz kimi ABŞ-ın əsas düşməni olan İranla yaxınlığına görə önəmlidir. Yəni ABŞ Ermənistanda hərbi bazalar yaradaraq, həqiqətən də İranı hədələyə bilərdi. Amma Amerika uzaqda, Rusiya isə yaxındadır. Ona görə də İrəvan özü üçün əlverişli şərtlərlə danışıqlar aparmaq istəyir”.
Ermənistan Politoloqlar Assosiasiyasının prezidenti, siyasi elmlər doktoru Amayak Ovannisyan:
“Əlbəttə ki, Moskva bundan qorxmur. Moskva başqa bir şeydən qorxur: Ermənistanın davranışına nəzarət mexanizminin itirilməsi. Bunun nəticəsində də Moskva Azərbaycana mühüm təsir resursunu itirəcək. Moskva artıq Bakıya nümayiş etdirib ki, onun regionda olması Azərbaycanın maraqlarına uyğundur.
Axı Ermənistan rəhbərliyi əvvəlcə Rusiya sülhməramlı kontingentinin öz evlərində Qarabağ ermənilərinin təhlükəsizliyini və sakit həyatını təmin edəcəyi ilə bağlı illüziyalar bəsləyirdisə, bu il sentyabrın 19-dan sonra bu illüziyalar nəhayət dağıdıldı və məlum oldu ki, əslində missiyanın İlham Əliyev tərəfindən şərhi tam haqlı idi. İlham Əliyev ermənilərin tərksilah edilməli, Azərbaycan hərbçilərinin zorakı hərəkətləri qarşısında onların mahiyyətcə müdafiəsiz vəziyyətə qalmalı olduğunu bildirərkən, Qarabağdakı rus hərbçilərini nəzərdə tuturdu.
Bu, əslində baş verdi və Rusiya sülhməramlılarının müşahidə etdiyi 19 sentyabr ermənilər üçün faciəli hadisələr göstərdi ki, Aleksandr Lukaşenko “İlham Əliyev bizim adamdır” deyərkən tamamilə səmimi idi. Aydındır ki, bu bəyanatın alt mətnində Nikol Paşinyanın “bizim adamımız deyil”, yəni “özününkülərin içində yad” olması ilə bağlı açıqlanmayan, lakin eyhamlı ifadə var idi. Yaxşı, indi özünüz mühakimə edin, bu ifşalardan sonra görəndə ki, bu şirkətdə sizi heç nəzərə almaq istəmirlər, orada oturub hansısa söhbətlər aparmağa nə ehtiyac var?
Mən analitikəm və uzunmüddətli erməni maraqları baxımından KTMT-nin boykotunun nə qədər məhsuldar olacağı ilə bağlı burada heç bir qiymət vermək fikrində deyiləm, lakin nəzərə alsaq ki, KTMT kontekstində müraciətlərə məhəl qoyulmaması faktı və rəsmi İrəvanın reallaşmayan gözləntiləri var, bu boykotun olduqca proqnozlaşdırıla biləcəyi şübhəsizdir.
Rəsmi İrəvan bütün bu əhvalatdan birmənalı nəticə çıxarıb: Ermənistan üçün KTMT öz təhlükəsizliyini təmin etmək üçün yox, Ermənistanın Qərbdən yardım almasına mane olmaq və qarşısını almaq üçün mövcuddur. Bu gün isə Nikol Paşinyan bunu özünəməxsus şəkildə birbaşa bəyan edir. Eyni zamanda o, kifayət qədər şəffaf şəkildə eyham vurur ki, indiki mürəkkəb, Rusiya üçün çətin şəraitdə, Moskva Qərbin total maneələrinə məruz qaldığı bir vaxtda rəsmi İrəvan KTMT-də formal üzvlüyünü qoruyub saxlamaqla xoş niyyət nümayiş etdirməyə və vəziyyəti gərginləşməməyə hazırdır. Gördüyümüz kimi, Ukraynadakı “hərbi əməliyyatın” onun üçün indiki çox çətin şəraitdə belə təmkinli və proseslərin uzanmasından Moskva da kifayət qədər məmnundur”.
Qırğızıstanlı politoloq, ATƏT Akademiyasının (Bişkek) dosenti Emil Juraev:
“KTMT və Moskvanın Ermənistanın son sammitdə iştirak etməməsi barədə bu qədər yumşaq, sakitləşdirici danışması məni təəccübləndirmir. Hər hansı bir ölkənin belə kiçik təşkilatdan çıxması mənfi xəbərdir. Bununla belə, İrəvanın KTMT-yə, hətta daha effektiv Aİİ-yə münasibəti Azərbaycanla son toqquşmadan və KTMT-dəki, xüsusən də Rusiyadakı vəziyyətə çox qeyri-müəyyən və qeyri-müttəfiq yanaşmasından sonra xeyli soyuyub.
Hesab edirəm ki, Ermənistanın təşkilatdan çıxması zaman məsələsidir. Eyni zamanda mən inanıram ki, nə KTMT, nə də Ermənistan bunu yüksək səviyyəli tədbirə çevirəcək. Mənfəətsiz və arzuolunmazdır”.
Rusiyanın “Demokratik seçim” siyasi partiyasının həmsədri, Liberal Missiya Fondunun (Moskva) idarə heyətinin üzvü Sergey Javoronkov:
“Paşinyandan başqa bir sitata diqqəti cəlb edərdim: “Biz özümüzə və bloka gələcək addımlar barədə düşünmək üçün vaxt veririk”.
Paşinyanın sammitdə iştirakdan imtina etməsi, təbii ki, demarşdır, necə ki, Yuxarı Larsda Rusiya gömrüyündə erməni məhsulları olan 1000-ə yaxın yük maşınının saxlanması qarşılıqlı demarş kimi qiymətləndirilməlidir (bir neçə gündən sonra onlara hələ də icazə verilməyib).
Bununla belə, Ermənistanın KTMT-dən çıxacağını düşünmürəm. Qismən ona görə ki, “hədə-qorxu realizasiyadan daha güclüdür”, qismən ona görə ki, Ermənistanın KTMT-dəki rolu son dərəcə kiçikdir və mən onun mümkün çıxmasından sonra kiminsə eyni addım atacağını düşünmürəm.
Reallıqda Ermənistan başqa bir şeylə - iki Rusiya hərbi bazasının çıxarılması tələbi ilə təhdid edə bilər. Hərbi bazalar Rusiya hakimiyyəti üçün fetişdir, onların itkisi ağrılı olacaq.
Rusiya telekanallarının yayımının dayandırılması daha az dərəcədə, həm də ağrılı olardı, xüsusən ona görə ki, bunun üçün kifayət qədər əsas var - son vaxtlar onlar şəxsən Paşinyana qarşı həyasızcasına hücumlar edirlər.
Ancaq xatırlamaq yerinə düşər ki, bu yaxınlarda Paşinyana Ermənistan ixracatının az qala yarısının Rusiyaya getdiyini xatırladıblar və bu, Rusiya üçün asan, Ermənistan üçün isə Rusiya bazarını əvəz etmək çox çətin olan kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracıdır”.
Belaruslu analitik, jurnalist, demokrat fəal Aleksandr Otroşenkov (Varşava):
“Ermənistanın son sammitdə iştirak etməməsi ilə bağlı Tasmaqambetov, Peskov və Lukaşenkonun bəyanatları kifayət qədər proqnozlaşdırıla bilər. Çünki onlar səmimi və açıq danışsalar, “Ermənistan əvvəlki liderlərinin bizə müttəfiq kimi inandıqlarına görə yüksək qiymət ödədilər, biz erməni tərəfdaşların məyusluğunu və onların başqa yerdə dəstək axtarmaq istəyini başa düşürük” kimi bir şey deyərdilər. Amma bunu deyə bilmirlər, ona görə də standart şeylər deyirlər və özlərini elə aparırlar ki, sanki heç nə olmayıb.
Amma düşünmürəm ki, Ermənistanın ümumi tədbirlərdə iştirak etməməsi, hətta KTMT-dən çıxması belə baş verərsə, bütün bu təşkilat üçün ciddi nəticələr verə bilər.
Erməni məsələsi, təbii ki, bu ittifaqın etibarlılığına inamı artırmadı. Lakin buna baxmayaraq, xalq etirazları dalğası ilə hakimiyyətə gələn Nikol Paşinyan heç vaxt digər KTMT liderləri, xüsusən də Moskva və Minsk üçün “öz adamlarından birinə” çevrilmədi. Bu təşkilata üzv olan digər ölkələrin liderləri və siyasi sistemləri Vladimir Putinə Paşinyan və demokratik Ermənistandan qat-qat yaxındırlar, ona görə də yəqin ki, problemlər yaranarsa, real dəstək almağa daha çox əsaslarının olduğuna inanırlar. Üstəlik, bu problemlər mövcuddur və KTMT və Aİİ-nin köməyi ilə Çinin artan təsirini balanslaşdırmaq istəyi var.
Əlbəttə ki, KTMT-yə üzv ölkələrlə Moskva arasında ziddiyyətlər var və qıcıqlanma üçün səbəblər var, lakin hələlik onlar kritik deyil və burada biz Peskovla razılaşa bilərik ki, hələlik KTMT “öz aktuallığını qoruyub saxlayır”. Ona görə də çətin ki, yaxın vaxtlarda bu qurumda ciddi böhran gözləyək”.